vrijdag 7 september 2012

Wapenleveranties aan Libië en de buurlanden


Op 21 oktober 2011 zien we een trotse Fogh Rasmussen, secretaris-generaal van de NAVO. Trots over de luchtbescherming van de opstandelingen in Libië, en de samenwerking met buurlanden en landen uit de Arabische wereld. De omstandigheden in Libië zijn op dat moment – en nu nog steeds – echter niet zo rooskleurig, en de buurlanden van Libië ondervinden de gevolgen van het militaire optreden tot op de dag van vandaag. Mali is zelfs helemaal uit het lood geslagen.


De overwinnaar hoeft zich niet uit te putten in woorden om beleid te verdedigen. Die hoeft alleen maar te juichen en zijn gelijk te halen. Door de feestvreugde verdween de blik op wat vooraf ging. Het Libië van Khadaffi is lange tijd een vijand van het Westen geweest, maar in 2005 werd het weer partner van het Westen.

Khadaffi werd een geziene gast bij premiers en andere hoogwaardigheidsbekleders vanwege wapenaankopen en oliedollars. De grootste wapendeals betroffen militaire vliegtuigen, maar ook raketten, handvuurwapens, traangasgranaten en munitie werden aan Libië geleverd. Eind februari 2011 kondigen de De Verenigde Naties opnieuw een wapenembargo af (resolutie 1973). De grootste wapenleveringen, waarvoor de contacten al zijn afgesloten, moeten dan nog plaatsvinden. De NAVO had een zware dobber gehad als bijvoorbeeld het het Britse Jemas luchtdoel raketsysteem al was geleverd, zoals in de bedoeling lag. Pieter Wezeman van SIPRI stelt dat de NAVO de luchtoperatie dan mogelijk niet had willen uitvoeren.

Oorlog

Ook tijdens de oorlog worden er wapens geleverd, nu aan de groepen die tegen Khadaffi optrekken. Het bewapenen van rebellen en oppositiegroepen gebeurt vaak sinds de Koude Oorlog. Het UCK in Kosovo en de Noordelijke Alliantie in Afghanistan werden zo bijvoorbeeld bevoorraad. De Figaro onthulde juni 2011 dat Frankrijk in het geheim wapens dropte ten zuiden van, van Tripoli, o.a. aanvalsgeweren, granaatwerpers, anti-tankwapens. Daarmee werd de omsingeling van Khadaffi versterkt. De Verenigde Arabische Emiraten en Katar leverden al eerder wapens. Daaronder ook geweren van het Belgische FN-Herstal (1) en munitie uit Zwitserland. Het Verenigd Koninkrijk leverde kogelwerende vesten en uniformen. De leveringen verklaren mede de snelle opmars van de rebellen. Zij konden hiermee ook wapendepots binnenvallen en regeringswapens buitmaken.

Na oktober 2011

Juist de op Khadaffi buitgemaakte wapens gaan na de oorlog tot steeds meer speculaties leiden. In de zomer van 2011 komen de eerste berichten dat de wapens vanuit Libië worden doorverkocht naar buurlanden. Algerije beschuldigt Frankrijk dat ze geen idee heeft waar de gedropte wapens blijven. “Mogelijk bij de groepen in de Sahel die Fransen en andere buitenlanders kidnappen,” is naar verluid gezegd binnen de Veiligheidsraad.

Ondanks de trots van Rasmussen blijkt dat de NAVO nogal wat steken heeft laten vallen. Dat wapendepots worden overvallen tijdens de oorlog ligt voor de hand, maar operaties om de ongebreidelde verspreiding van deze wapens tegen te gaan komen pas erg laat op gang. In augustus 2011 start een team van Britten,Fransen, Amerikanen en Libiërs, maar in april 2012 moet een officieel programma, om de wapens onder controle van de overheid te brengen, nog worden opgezet.

Wapens konden de woestijn in verdwijnen worden tot in Nigeria aangetroffen. Ze dragen bij aan conflicten elders in Afrika.

Manpads

De meeste aandacht richt zich vooral op draagbare luchtdoelraketten, zogenaamde MANPADS. Journalisten komen ze overal tegen. New York Times journalist en wapendeskundige Chivers zet veel informatie over deze raketten in Libië op zijn blog. Hij bestrijdt een wijdverbreid verhaal dat een modernere MANPADS-variant (de SA-24) aanwezig is in Libië: Libië heeft de SA-7, een Russisch type uit de jaren vijftig. Libië had er 20.000, aldus een onbevestigd bericht dat vrijwel iedereen na-papegaaid. Dat aantal betreft de raketten, niet de lanceerinrichtingen waarmee ze worden afgeschoten. De ratio raket : lanceerinrichting ligt tussen de 1:6 en 1:10 (bij zuinige aanschaf nog wat hoger). Libië zou er tussen de 2.000 en 3.000 kunnen hebben. Het is zeker in handen van terroristen een gevaarlijk wapen. Niet zo zeer tegen militaire vliegtuigen, maar vooral tegen lijnvliegtuigen met een voorspelbare koers.
'
De Britten melden in april dat er 5.000 schouderafvuurbare luchtdoelraketten zijn gevonden. Geruchten blijven desondanks opduiken dat de wapens worden verkocht aan Jan-en-alleman. Een veel geciteerd artikel stelt dat ze zijn gekocht door het Islamistische verzet in Somalië. Weer een ander stelt dat ze al zijn opgedoken in de Gazastrook. Enige scepsis is geboden want het is moeilijk deze verhalen te verifiëren en ze passen goed om de groeiende militaire invloed van de VS in Afrika te verdedigen. Dat deze wapens op straat kwamen te liggen is een zeer kwalijk gevolg van de oorlog in Libië.

Mali

Een ander gevolg van de Libische oorlog is de verspreiding van handvuurwapens en militaire voertuigen. Toearegs (de woestijn nomaden die leven in Burkina Faso, Algerije, Libië, Mali, Mauretanië en Niger) waren in dienst van het Libische leger en vertrekken tijdens de machtswisseling. Hun wapens nemen ze mee. De machtsverhoudingen in Mali veranderen daardoor volledig. Onopgeloste conflicten tussen de Malinese overheid en de Toearegs zijn er al decennia, maar doordat de nomaden nu opeens goed bewapend zijn kunnen ze hun onafhankelijkheidsaspiraties kracht bijzetten. Het Malinese leger is verontwaardigd over de trage reactie van de zittende regering, en in maart 2012 plegen ontevreden militairen een coup. Het land, tot dan toe een stabiele bondgenoot van het Westen, wordt bestuurlijk verzwakt. Ook de interim regering die in mei aantreedt brengt hierin geen verandering.

De Toearegs werken in hun strijd tegen de Malinese regering samen met islamisten. Dat blijkt een vergissing. Beide groepen maken gebruik van wapens uit Libië, maar de islamisten zullen uiteindelijk aan het langste eind trekken en de Toearegs verdrijven uit de meeste gebieden die zij onafhankelijk hadden verklaard. Al Qaida in de Magreb (AQIM) neemt de macht over in grote delen van Mali. De regering heeft de controle over twee derde van het land verloren.

Africa Command

Het Amerikaanse leger werkte al jaren stevig samen met de Malinese regering. De jaarlijkse Flintlock oefeningen voor Special Forces, waaraan sinds vorig jaar ook Nederland een stevige bijdrage levert, zijn een belangrijk voorbeeld. Ook een groot deel van de couplegers was opgeleid door de VS. Amerikaanse militairen helpen de Malinese regering, o.a. door materieel te leveren. Alleen wel jammer dat zes volledig door de CIAuitgeruste Malinese Special Forces eenheden zich laten gevangen nemen of verjagen door AQIM waardoor dat, behalve over de wapens nu ook kan beschikken over 87 nieuwe Land Cruisers met satelliet telefoon en navigatie apparatuur.

Inmiddels heeft het Africa Command van de Verenigde Staten zijn operaties in de regio geïntensiveerd. De Verenigde Staten bouwt een steviger militaire aanwezigheid in Afrika op. Er gaat geen maand voorbij of er is een grote militaire oefening of scholing waaraan militairen uit tientallen Afrikaanse landen deelnemen. Hiermee verwerft de VS zich toegang tot grondstoffen en verstevigt zijn aanwezigheid op het continent waar zich zes van de tien snelst groeiende economieën bevinden. Nadat de Verenigde Staten de invloed van met name Frankrijk heeft teruggedrongen, heeft het de afgelopen tien jaar te maken met de toenemende invloed van China, dat investeert in Afrikaanse economieën. China is momenteel ook debelangrijkste wapenexporteur naar landen bezuiden de Sahara, waar het een tiende van de gehele omzet van zijn wapenindustrie verdient.
De honderdduizend vluchtelingen, de honger en de instabiele en gewelddadige situatie in grote delen van Mali zijn een wrang bijverschijnsel van deze machtspolitiek.

Libië

Het drama gaat door. De oorlog in Libië was nog niet voorbij of de landen stonden al weer op de stoep om hun gestrande wapenverkopen vlot te trekken. Rusland klaagt dat het door het VN-embargo deals ter waarde van tussen de 2 en 4 miljard dollar is misgelopen. Het heeft echter nieuwe kansen, aangezien Libië over enorme hoeveelheden oude Russische wapens beschikt, die moeten worden onderhouden, opgeknapt en vervangen. Frankrijk tekende in februari van dit jaar al weer een contract met Libië. Het gaat de vloot Mirage gevechtsvliegtuigen opknappen, piloten trainen en de banden met de luchtmacht en kustwacht aanhalen. Finmeccanica uit Italië probeert de nieuwe regering in Tripoli over te halen om de eerdere contracten alsnog te bekrachtigen. In Der Spiegel werd onlangs de politieke koers van Merkel beschreven die wapenexporten als middel ziet om landen te steunen daar waar het Westen niet zelf militair tussenbeide wil komen. In hetzelfde artikel wordt gesteld dat ze de interventie in Libië als een mislukking ziet; niet in de laatste plaats vanwege het weglekken van de wapens.

1) See e.g. David Jolly and Kareem Hahim, France says it sent arms to Libyan rebels; Airdrops of munitions mark a heightened level of involvement in conclict, Int. Herald Tribine, July 1, 2011.

Geschreven voor Vredesmagazine
Onderzoek ondersteund door Fonds Vredesprojecten