Het bevel om te schieten op Jemen

Toevoeging uit brief Ministers Kaag en Blok van 17 april 2019: "uit de aantallen communicatiesets die zijn geleverd aan de Amerikaanse producent van de tanks worden afgeleid dat het zeer goed mogelijk is dat deze apparatuur ook operationeel wordt gebruikt in tanks in het bezit van Saoedi-Arabië. Het onderzoek is met deze bevindingen afgerond."

Op 15 februari debatteert de Tweede Kamer over Nederlandse wapenexporten. Leveringen voor oorlogvoerende partijen in het conflict met Jemen komen dan zeker aan de orde, zoals tanks voor de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Saoedi-Arabië.

Saoedi-Arabië verloor in de oorlog met Jemen meer dan 20 Abrams tanks. De VS levert weer verse exemplaren aan het Arabische Koninkrijk. Dat betekent dat ook de inzet ervan in de oorlog met de Houthi's in Jemen voort kan duren. Die inzet is in oorlogsverslagen te lezen en op video's te zien. Hieronder worden twee contracten aangehaald.

In februari 2017 tekende het Pentagon een contract met General Dynamics uit de VS voor het aanpassen van systemen en technische ondersteuning van de Abrams tanks en niet met name genoemde voertuigen die daarvan zijn afgeleid. Het gaat om Abrams tanks van Australië, de VAE en Saoedi-Arabië. Het werk zal volgens contractuele verplichtingen binnenkort zijn afgerond, nl. op 28 februari 2018.

De financiële omvang bedraagt 60 miljoen dollar (€ 50 miljoen) en past binnen het Amerikaanse Foreign Military Sales (FMS)-programma. FMS is "een vorm van militaire bijstand getoetst aan de wet op controle van de wapenexporten en een fundamenteel instrument van het Amerikaanse buitenlandse beleid." Hoewel het een contract met een Amerikaanse partij is, zijn er naast bedrijven uit Michigan, Texas en Georgia ook partijen uit Duitsland én Nederland bij betrokken.

Welke bedrijven dit zijn, wordt niet vermeld. Er zijn wel eerdere Nederlandse leveringen geweest voor de Abrams tanks. Thales Huizen leverde de interne SOTAS-communicatiesystemen ervoor aan de Saoedi's. Dat SOTAS-systeem is – volgens door Stop Wapenhandel middels de Wet Openbaarheid Bestuur opgevraagde documenten – vanaf 1994 ook aan de VAE geleverd voor Franse Leclerc tanks. Eveneens ingezet in Jemen. Volgens Foreign Policy betekende die inzet een sterke escalatie van het conflict. Voor beide Arabische landen is het dus een beproeft systeem.

Nederlandse journalisten van Lighthouse Reports halen een grotere levering met Nederlandse deelname boven water. In 2016 koopt Saoedi-Arabië 133 nieuwe Abrams tanks en laat daarin SOTAS installeren. Het Amerikaanse materieel verwervingsbureau (ACC-WRN, verantwoordelijk voor de aanschaf van grote wapensystemen) laat in augustus 2017 weten dat in alle 133 een Thales Nederland SOTAS-systeem wordt geplaatst, met een optie op de verkoop van 20 extra sets. Ook deze order past binnen het FMS. Thales in Huizen heeft kortom een stevige positie in het Saoedische tankprogramma.

SP Kamerlid Karabulut heeft over het eerste contract schriftelijke Kamervragen gesteld en D'66 Kamerlid Sjoerdsma heeft aangekondigd de levering van SOTAS op 15 februari tijdens een wapenexportdebat aan te kaarten.

De SOTAS-systemen zijn binnen de Nederlandse wapenexportrichtlijnen niet meer* geclassificeerd als militaire systemen. Hoewel:

• dit contact deel uit maakt van een Foreign Military Sales-project,
• het wordt betaald door het US Army Contracting Command, of
• uitgevoerd door het Amerikaanse burau belast met grote wapensystemen,
• de Saudische tanks en VAE vechten in Jemen,
• ze deel uitmaakten van de Saudische militaire interventie in Bahrein in 2011, en
• de Nederlandse regering SOTAS tot 2011 beschouwde als militaire communicatie, omdat een divers spectrum aan militaire technologie verbonden kon worden en te koppelen gevechtshelmen geleverd werden.

Thales zet het zelf als volgt in de etalage: "SOTAS is de centrale schakel die alle operationele communicatie in en tussen personen, voertuigen en commandoposten koppelt, integreert, deelt en afbeeldt. SOTAS realiseert op deze manier een genetwerkt omgevingsbewustzijn en verhoogt de effectiviteit van de missie." Het systeem is ook geschikt voor kleinere voertuigen: "De nieuwe generatie SOTAS Voertuig Systemen is ontworpen om grote operationele voordelen te bieden aan zeer mobiele voertuigen," verklaart Thales.

Toch houdt de Nederlandse regering vol dat het SOTAS-voertuigsysteem – volgens bedrijfsreclame battle proven – geen specifieke militaire kenmerken heeft. Het valt dus niet onder de Nederlandse exportcontrole. De Nederlandse overheid verstrekte Thales zelfs een verklaring dat SOTAS een niet-strategisch goed is, zo meldde een woordvoerder van het bedrijf in 2016 het Financieele Dagblad (pay wall).

bron

Thales stelt regelmatig dat het zich aan de wet houdt en bovendien eigen morele afwegingen maakt. Hoe het staat met dat morele bewustzijn blijkt nu Thales doorgaat met de verkoop van zijn apparatuur aan brute krachten in Riyad en de Emiraten. Het verdient fijn aan de gruwelijke oorlog. (Ook door te leveren aan de Egyptische marine, die betrokken is bij de vernietigende blokkade van het land.)

Het bevel om te schieten op steden in Jemen zal worden doorgeven met deze 'niet-militaire' technologie. We kennen allemaal de beelden van de bombardementen op de mensen en steden van Jemen. Maar het internationale Thales concern is trots op zijn verkopen aan de Saoedi's en maakte er afgelopen jaar zelfs een factsheet over.

Martin Broek

* Eerder viel het onder ML11: Elektronische apparatuur die nergens anders in de gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen is bedoeld, zoals hieronder en speciaal ontworpen onderdelen daarvoor defensie gerelateerde industrie.