Bijgewerkt op 16 juli 2018 (zie noot 5)
 |
| Marsdiep 29 juni 2018 |
Als het om onderzeeboten
gaat wil de marine zelfs weer een eigen productiecapaciteit opbouwen.
De nieuwe Nederlandse sluipmoordenaars van de zee zullen veel moeten
kosten. Niet in de laatste plaats vanwege de uitgebreide wensen van
de marine die ze geschikt maakt voor wereldwijde expeditionaire
inzet.(2) Zonder de verruiming van het marinebudget is deze aanschaf
niet mogelijk.
Waarvoor
Het draait bij de gewenste
vier onderzeeërs om a) strategische beïnvloeding, b) grote precieze
maritieme slagkracht, c) wereldwijd verzamelen, analyseren en delen
van inlichtingen en d) operaties met Special Forces. Op dit moment
wordt studie gedaan hoe en waarmee de huidige onderzeeboten moeten
worden vervangen. Het project valt onder de grootste financiële
categorie binnen het materieelverwervingsproces: meer dan 2½ miljard
euro. Dit proces start officieel met de A-brief waarin de
strategische redenen voor vervanging worden uiteengezet.
Verhullend
Zomer 2017 vond in de
Tweede Kamer een Algemeen Overleg over die brief plaats. Kamerleden
constateerden daarin vooral financiële onduidelijkheid. De directeur
van de Damen scheepswerf in Vlissingen, Van Ameijden, had namelijk
gezegd dat je voor het genoemde bedrag (€2,5 miljard) hooguit drie
onderzeeboten kon kopen en Ko Colijn van Clingendael noemde een
benodigd bedrag van 4 miljard. Kortom de categorie 'meer dan 2 ½
miljard euro' is behoorlijk vaag en verhullend. De financiële kant
zal in de B-brief (grotendeels vertrouwelijk) toegelicht worden,
waarin ook wordt beschreven waardoor de onderzeeërs vervangen zullen
worden. Deze brief wordt in het 4e kwartaal van dit jaar
aan de Kamer gestuurd, liet staatssecretaris Visser weten. Na de
onderzoeksfase (B-fase) en mogelijk vervolgonderzoek (C-fase) legt
Defensie zich vast op product, tijdsspanne en financiering.
Materieelverwerving
Het proces om wapens voor
Defensie te kopen bestaat uit verschillende fasen allen afgerond met
een brief en debat in de Tweede Kamer:
A-fase: er wordt een initiële raming gemaakt van de kosten (zijn er geen alternatieven, dus ligt het wapensysteem vast, dan hierna door naar D)
B-fase: Met welk wapensysteem kan Defensie in de behoefte voorzien (geen ontwikkeling nodig dan door naar D)
C-fase: indien een ontwikkelingstraject nodig is het systeem te ontwerpen, nodig om in behoefte te voorzien
D-fase: Defensie kiest een product en een leverancier.
E-fase: Defensie evalueert grote en complexe projecten. Aan het slot van de E-fase doet de Auditdienst Rijk (ADR) onderzoek naar de kwaliteit en volledigheid van de informatie in de evaluatie.
Voorsprong
Het
materieelverwervingsproces is er gekomen nadat de vorige aanschaf van
onderzeeboten uit de hand liep. Het werd een organisatorische warboel
en de kosten rezen de pan uit doordat de marine steeds nieuwe eisen
stelde.(3) De ogenschijnlijke helderheid van het nieuwe proces is
misleidend. Allereerst blijft binnen deze aanpak de voorfase vrijwel
onzichtbaar. Februari 2016 kwam de marine in perscentrum Nieuwspoort
naar buiten met plannen voor nieuwe onderzeeboten. Deskundigen
binnen marine en kennisinstituten (zoals TNO en Marin) en industrie
waren er toen al jaren mee bezig om de aanschaf voor te bereiden en
soepel door de Tweede Kamer te loodsen. Ze hebben ze een ruime
voorsprong op de volksvertegenwoordiging.
Valkuil 1
Ook kunnen fasen
samengevoegd worden of overgeslagen. De volgende brief kan een
B/C-brief worden; dat zou niet voor het eerst zijn. Dan zou de
belangrijkste beslissing in het dossier al genomen zijn: dat er een
expeditionaire onderzeeboot ontwikkeld wordt, de maximale optie.
Terwijl er nog andere opties op tafel lagen, zoals andere
wapensystemen voor dezelfde taken (drones, satellieten) en een
variant uitsluitend voor bescherming van het eigen grondgebied
(homeland).
Vlissingen
De leverancier ligt
dan ook al vast. Dat wordt dan SAAB/Damen, omdat er geen andere
aanbieder is die aan de Nederlandse wensen voldoet. Het is bovendien
de bovendien ideale combinatie om de Nederlandse industrie in te
schakelen. Bouw zal dan niet in Roemenië plaats vinden, zoals bij
fregatten, maar in Vlissingen, uit veiligheidsoverwegingen, vertelt
directeur Van Ameijden van Damen/Schelde aan het Algemeen Dagblad.
Iedereen blij: Damen/Saab (als hoofdaannemers), de marine (verdwenen
militair industriële capaciteit komt terug) en de werknemers (het
gaat om “een paar honderd man extra”).
Of het echt zo gaat lopen bij dit controversiële project? Formeel
zijn er nog vier andere partijen in de race, maar over drones en
satellieten hoor je al niemand meer, terwijl die formeel nog steeds
ook een optie zijn om de onderzeebootcapaciteit te vervangen.
Portfolio
Het is jaren geleden dat
Nederland een onderzeeboot bouwde. Er is nog wel onderzeebootbouw en
technische kennis in Nederland aanwezig, maar niet voor een hele
onderzeeboot. Uiteindelijk kunnen zelfs de in het DUKC samenwerkende
onderzeebootbouwpartijen niet om de conclusie heen dat “specifieke
kennis en ervaring voor de bouw van onderzeeboten in Nederland
ontbreken.”(4) Wordt voor Damen gekozen, dan wordt voor een
herintroductie van die capaciteit gekozen. Wat vreemd vanuit oogpunt
van consolidatie van Europese militair industrie waar in andere
delen van het beleid op wordt aangedrongen.
Kans
Er is een andere optie. In
maart hebben de Duitse en Nederlandse betrokken vanuit overheid en
industrie overlegd over een samenwerking tussen Duitsland en
Nederland bij de productie en verwerving van onderzeeboten en
fregatten. In het kort komt het erop neer dat Damen de hoofdaannemer
kan worden bij de bouw van een nieuw Duits fregat en de Duitsers de
onderzeeërs voor Nederland gaan leveren. Het inschakelen van Damen
bij de fregatten haalde de Nederlandse pers. Het inschakelen van de
Duitsers bij de bouw van de onderzeeboten niet of nauwelijks. Toch
behoort het aanschaffen van een HDW (Kongsberg, Noorwegen)
onderzeeboot, die aanzienlijk goedkoper kan zijn (€ 280-560 miljoen
per boot) tot het kwartetspel met marineschepen. Niet alleen de
Staatskas maar ook de Nederlandse scheepsbouw zou hiervan profiteren.
Maar dan moet Nederland wel opschieten met de B-brief; een
woordvoerder van Kongsberg merkte onlangs wel op dat er nog maar kort
de mogelijkheid bestaat om mee te praten over het ontwerp.De 212-klasse waarop deze Noors-Duitse boot gebaseerd is werd onlangs genoemd door twee Amerikaanse marineofficieren als mogelijke diesel onderzeeboot voor de marine van de Verenigde Staten.(5)
Vechtmarkt
Niet alleen
Nederland wil zijn maritiem militaire industrie de hand boven het
hoofd houden. Tal van Europese landen hebben fregatten in de
aanbieding. In Australië bijvoorbeeld dingen drie Europese partijen
(het Britse BAE Systems, Italiaanse Fincantieri en Spaanse Navantia)
naar een fregattenorder. Het is goed voor Damen op deze
vechtmarkt om de leiding over bouw voor de Duitsers te krijgen en
launching customer te
zijn; als de eerste marine eenmaal
een nieuw scheepsontwerp heeft gekocht , geldt dat als garantiebewijs
dat het geen kat in de zak is. Het biedt ook kansen voor
bewapeningsleverancier Thales-Nederland door de stevige relatie met
Damen en omdat het van oudsher een belangrijke toeleverancier van
technologie voor Duitse marineschepen is. Thales verloor recentelijk
de slag in de Filipijnen van het Koreaanse Hanwha Systems en in
Zuid-Korea kreeg het Israëlische Elta Systems de voorkeur. Zelfs
intern is er concurrentie door de samenwerking van het Franse Naval
Group (waarmee Thales nauw is verbonden) met het Italiaanse Leonardo.
De Franse directeur van Thales luidde hierover onlangs de alarmbel
(6).
Valkuil 2
De Duitse
fregattenbouw, waarover Damen de leiding krijgt, worden onder andere
uitgerust met raketschildradar. Nederland heeft zulke radar op zijn
LCF-fregatten en hoort daarmee tot de Champions League van de
Europese marine. Het Duitse multi-purpose fregat gaat volgens
verwachting zo'n € 360 miljoen (de Nederlandse LCF-fregatten
kostten zo'n € 600 miljoen). Maar de marinelobby wil de Nederlandse
industrie verstevigen en en pleit voor familievorming tussen de
M-fregatten die nu worden vervangen en de LCF-fregatten die over tien
jaar worden vervangen.
Drie projecten
Als er geen Duitse
onderzeeërs worden gekocht, wordt de kans groter dat Damen minder
van de Duitse cake krijgt . De wensen van Nederland zullen zeker het
primaat krijgen van de scheepsbouwer uit Gorinchem. De Nederlandse
marine wil wel hoog spel spelen, want zelfs de Fransen en Italianen
denken dat verstevigde samenwerking noodzakelijk is om zich staande
te houden op de marine exportmarkt.
De Tweede Kamer bespreekt
de aanschaf van de verschillende scheepstypen los van elkaar en
dreigt achterzeiler te worden. De honderden miljarden die met deze
keuzes gemoeid zijn nopen tot slimmigheid om tot een koerswijziging
te komen. Nederland moet snel duidelijk maken voor welke vervanging
het kiest (drones, satellieten, homeland, (kleinere) expeditionaire
onderzeeër.
Watertanden
Kortom gezamenlijke
fregatten met raketschild taak, tegen een prijs waar een Nederlandse
Minister van Defensie in tijden van bezuinigingen van gaat
watertanden, maar die bij een groeiende Defensiebegroting te min
kunnen lijken. Een veel goedkopere onderzeeboot en de mogelijkheid
nog in het Noors-Duitse project in te stappen en enige invloed op het
ontwerp te hebben. Men moet wel opschieten. Uitstel maakt deze
allerminst zekere optie nog onzekerder. De winst voor de schatkist en
de positie van de Nederlandse militair maritieme scheepsbouw is te
groot om te negeren, vanwege het feit dat de Nede rlandse marine van
– laten we eerlijk zijn – een klein land als Nederland haantje de
voorste wil zijn en wereldwijd expeditionair inzetbaar wil zijn. Voor
hen in het Haagse en Helderse die hun naam aan de nieuwe
onderzeeboten hebben verbonden, betekent het gezichtsverlies als de
Damen Saab variant sneuvelt. Voorlopig heeft die een ruime
voorsprong. De winst voor de vredesbeweging is bij beide optie
gering. Maar laten we eerlijk zijn, iets afknabbelen van de uitgaven
voor nieuwe wapens zou al winst zijn. Gaan we over tot grote
Damen-Saab onderzeeërs en in Nederland ontworpen en geassembleerde
LCF-fregatten dan heeft de marine wat het wil: een eigen maritiem
militair industriële infrastructuur, maar wel tegen hoge kosten en
met een onzekere toekomst. Er zijn betere bestemmingen voor miljarden
dan voor sluipmoordenaars op zee. De Nederlandse marine moet zijn
Gouden Eeuwsyndrome loslaten en zien dat het naast een middelgrote
handelsnatie, ook een klein land is. Daar horen wereldwijd opererende
onderzeeërs niet bij.
MB 31 mei 2018
Geschreven voor Vredesmagazine
Eindnoten:
1) Marine wil Nederlandse waar, Gooi en
Eemlander, 5 mei 2018.
2) Vrouwen aan boord brengt ook flink veel
kosten met zich mee.
3) Martin Broek, 'Onderzeeboten, nodig? Deel 1:
Besluitvorming,' Broekstukken, laatste versie 31 maart 2018
(http://broekstukken.blogspot.nl/2018/03/onderzeeboten-nodig-deel-1.html)
4) Brief van Minister van Defensie,
Hennis-Plasschaert, 'Toekomst van de Nederlandse onderzeedienst', 9
juni 2015 TK 34 225, nr. 1
(https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-34225-1.odt).
5) Michael Walker and Austin Krusz, 'There's a case for diesels', Naval Institute Proceedings, juni 2018, pp.64-66. Het is duidelijk dat een pleidooi vcoor de aanschaf van diesels vloeken in de Amerikaanse marine kerk is (het zou ten koste kunnen gaan van de atoomvloot en dat wil de marine leiding voorkomen), maar het is veel betekenend dat het invloedrijke Proceedings deze discussie wil openen en dat de boot die Nederland niet wil hebben daarin als voorbeeld wordt aangehaald.
6) Leonardo brengt met kracht zijn eigen marinesystemen in de samenweerking in. Anne Bauer, 'Thales craint le rapprochement entre Naval Group et Fincantieri', 27 mei 2018 (https://www.lesechos.fr/industrie-services/air-defense/0301720907892-thales-craint-le-rapprochement-entre-naval-group-et-fincantieri-2178937.php)
6) Leonardo brengt met kracht zijn eigen marinesystemen in de samenweerking in. Anne Bauer, 'Thales craint le rapprochement entre Naval Group et Fincantieri', 27 mei 2018 (https://www.lesechos.fr/industrie-services/air-defense/0301720907892-thales-craint-le-rapprochement-entre-naval-group-et-fincantieri-2178937.php)
