De val van Moebarak

Eind april 2011 spreekt onder de hanenbalken van de vergaderruimte bij het Transnational Institute Amy Holmes. Ze is werkzaam aan de American Universiteit in Kaïro. Vanaf dag twee maakte ze van dichtbij de acties mee die leiden tot de val van Moebarak en liep in de periode daarna mee met de vrouwelijke presidents kandidate: Buthayna Kamel. Ze komt vrijwel direct uit Egypte naar Amsterdam. Aan haar verhaal is dat regelmatig te horen; de directe betrokkenheid geeft haar verhaal kracht. De titel van haar inleiding is niettemin: Towards a Structural Explanation of the Egyptian Revolution.


In 18 dagen bereikte de Egyptische oppositie de val van Moebarak. Holmes verdeelt deze periode in twee fasen:
1. 25 tot vrijdag 28 januari naar de Dag van de Woede
2. 29 januari tot 11 februari wegvallen steun voor regime Moebarak
De verklaring voor het snelle succes ligt niet in de ideologische standpunten van de oppositie – ook niet in het gebruik van Facebook overigens – maar het verdwijnen van de steun van vier verschillende steunpilaren van Moebarak: de nationale elite, de militairen, de middenklasse en de Verenigde Staten.

Breed verzet

Door het hele land heen waren er echter steeds meer stakingen, er werden zeker honderd politiebureaus aangevallen en ook kantoren van de Nationaal Democratische Partij (NDP, de partij van Moebarak) gingen in vlammen op. Het was een strijd van de arbeiders en steeds groter deel van de middenklasse, benadrukt Holmes. De politie probeerde door het vrijlaten van gevangenen en het daarna volledig afzijdig blijven het land te destabiliseren. Ook de afzijdigheid van het leger wordt door Holmes in dit kader geplaatst. De demonstranten vulden vervolgens het vacuüm en regelden mensen die de orde gingen bewaken, waardoor veiligheid en verkeer geregeld werden. Later zouden ze ook noodhospitalen en de inkoop van verbandmiddelen organiseren.

Tahrirplein

Op 28 januari staat Holmes bij een brug over de Nijl. Urenlang is er een kat-en-muis-spel tussen politie en demonstranten die het Tahrirplein willen bezetten. De strijd is nog niet beslecht als Holmes met een groepje journalisten besluit naar elders te verkassen. Ze lopen het lege Tahrirplein op. Er wordt een vrouw opgepakt en naar een witte bus gebracht. Ze gaan erop af. De vrouw is TV-persoonlijkheid Kamel. Later zal Holmes met Kamel optrekken tijdens de presidentscampagne. Ze weten haar uit handen van de politie te houden. Angstig gaan beide vrouwen vervolgens een kantoor in dat grenst aan het plein. Vanaf het terras zien ze opeens “zover het oog reikt” een massa mensen het plein opkomen. Tijdens dit verhaal voel je haar angst en opgewonden siddering van dat moment nog. Met plezier vertelt ze over de tactische inzet van wachthuisjes en voertuigen om bescherming te bieden tijdens de urenlange gevechten om het plein. Even geen structurele uitleg, maar emotie. Het tekent de activist in de wetenschapper. De oppositie heeft zijn kracht laten zien. Bij het geslaagde veroveren van het plein begint de tweede fase en met het opzetten van steeds sterkere structuren en toenemende steun uit de middenklasse.

Wegvallen steun regime

Op 31 januari verklaart de op één na rijkste Egyptenaar, Naquib Sawiris, dat hij de opstand steunt. Sawiris werd gepasseerd toen de Egyptische economie geprivatiseerd werd en kon niet mee profiteren. Moebarak verloor daarmee ook zijn steun op het moment dat hij die goed kon gebruiken.
Moebarak trachtte nog wel het leger sterker aan zich te binden door belangrijke generaals binnen het Kabinet te halen. De belangrijkste was de benoeming van inlichtingen chef Omar Suleiman tot vicepresident. Suleiman beschikte over zeer veel wie-is-wie kennis over hoge militairen. Ondanks deze herschikking zou het leger juist een belangrijke rol spelen bij het winnen van kracht door de oppositie. Doordat het grotendeels afzijdig bleef gaf het de oppositie vertrouwen. Na de achtentwintigste zouden steeds meer militairen de kant van de oppositie kiezen.
De Verenigde Staten houden lange tijd alle ijzers in het vuur. Op 5 februari nog zegt VS-diplomaat Frank Wisnar dat Moebarak aan de macht moet blijven om de reorganisaties van de regering te organiseren. Kort daarop gaat de VS steeds sterker stellen dat geen geweld mag worden gebruikt en worden contacten met hoge generaals verstevigd. De dagen van Moebarak zijn dan geteld. De steun van cruciale partijen is weggevallen.

Holmes besluit haar verhaal met een paar opmerkingen. Allereerst dat het de volksbeweging was die Moebarak van zijn troon stootte en verder waarschuwt ze dat het leger de belangrijkste winnaar is. De protesten gaan door en dat daarbij sneuvelen nog steeds mensen. In de drie weken tot de val van Moebarak vielen 700 doden te betreuren. Vlak voor haar toespraak werden nog twee officieren in een demonstratie gedood. De werkwijze van de activisten heeft haar getroffen; de humor bij het bespotten van de macht, de publieke bidstonden en de organisatie die er stond toen ze nodig was. “Het oude regime is nog niet verdwenen,” zo zegt niettemin aan het eind van haar presentatie.

Martin Broek

Geschreven voor het Vredesmagazine