donderdag 31 oktober 2019

Brexit, arms production and export. Part I – UK - EU production relations

The desperate call for ordurrrrrr is what comes to mind when speaking about Brexit, almost as if it is a Shakespearean tragedy instead of a reality affecting the economic and social life in the UK, the EU and the wider world. What effect Brexit may have on the future of arms sales and defence production in Europe, the European Union and the UK is not fully clear yet.

Part II: EU/UK arms trade
© Frederik Sadones

The UK has for decades been part of common European defence industrial policies and participates in cooperation projects among EU members (such as the Letter of Intent Group and the Organisation for Joint Armament Co-operation OCCAR). It is an integral part of the European defence technological and industrial base (EDTIB) Therefore it is to be expected that the UK arms industry will be kept as close to European military and defence production as possible.

After the latest Brexit deal was announced in mid-October, the European Commision published a document on future relations. On the relations concerning defence production and research it used similar words as the earlier premier May EU-deal:

(...) while both Parties should preserve their respective strategic autonomy and freedom of action underpinned by their respective robust domestic defence industrial bases, the Parties agree to consider the following to the extent possible under the conditions of Union law:
a) the United Kingdom's collaboration in relevant existing and future projects of the European Defence Agency (EDA) through an Administrative Arrangement;
b) the participation of eligible United Kingdom entities in collaborative defence projects bringing together Union entities supported by the European Defence Fund (EDF); (...)”
European Defence Agency

The Commission made clear there are some red lines for the UK after Brexit: “no participation in the management of the European Defence Agency; and no benefits from the European Defence Fund (EDF) equivalent to those of Member States.” EDA is a major force in the Europeanisation of the defence industry, that is also why OCCAR and EDA formalised their co-operative relationship back in 2012. EDA summarises its role as being a catalyst and a key facilitator in developing military capabilities in the European Union. This raises the question how the above mentioned Administrative Arrangement (AA) will look like. Such arrangements are considered in the international defence world as ways to prevent others, like the US and Turkey, to claim access to EDA using the UK participation as precedent.

Stop Wapenhandel requested the Council of the European Union for access to the Administrative Arrangement between EDA and the Ministry of Defence (MoD) of Ukraine of 2015 to have an example of the text such such an arrangement contains. The nine page document works out the details of how “EDA intends to provide to the MoD of Ukraine the fullest possible transparency regarding the Agency‘s projects, programmes and activities with a view to the participation of the MoD of Ukraine therein as appropriate. The MoD of Ukraine intends to provide to the EDA the fullest possible transparency regarding defence plans, current and future capability requirements, and industrial capacities, to facilitate the identification of potential areas for cooperation.” (document ref: 13566/15 + COR 1.)

The AA between the UK and EU will not be written easily. In a report by the European Parliament for example the UK was pictured as obstructive: “Moreover, it [the UK] has also hindered further enhancement of the role and budget of the European Defence Agency (EDA).” Despite this attitude the participation of the UK as part of the European defence industrial base will be defined, because the UK's defence industry is not only intermingled with European defence-industrial organisations, but also with weapon manufacturers of other European countries. It is for example part of the MBDA-consortium for missile development and production, the NH-90 helicopter and the Eurofighter Typhoon. Now British Aerospace is planning to built the Tempest, a new fighter aircraft together with Swedish Saab and Italian Leonardo. It will have to compete, not only with the many US fighters around, but also with the German/French/Spanish Future Combat Air System (FCAS)

Because of its EU partners the UK can still profit from EU-funding. Leonardo boss Profumo hopes “the UK remains integrated in the European defense system with access to European defense funds.” While the defence industrial cooperation between France and Germany lead to debate how to arrange working conditions for two countries with a different view on arms export policies, this debate still has to be opened – if ever - among Stockholm, Rome and London.

European Defence Fund

Speaking about funds, also for the cooperation with the recently established European Defence Fund (EDF) a UK/EU relationship has to be developed. Major military power UK, involved in cross border arms cooperation, has to be enabled into the Fund. The € 13 billion EDF has a two pillars: a defence research programme and collaborative capability development and a pillar for new defensive technologies and joint defence acquisitions. The UK participation in the Letter of Intent Group was for example mentioned as a vehicle for giving the UK access to the European Defence Fund. So far only Norway participates in the EDF as non-EU country, but with the status of a European Economic Area (EEA) Member, allowing a more preferential treatment. Until now the UK refused this Norwegian model, but it is the only way a non-EU members can aim for full third-party involvement in EDF. The UK however aims to participate in both the capacity and the acquisition pillar of the EDF in the future; “The EDF agreement allows for participation in cooperative projects by entities in third countries, but they will not receive any funding which, by 2021, will include the UK,” is stated in a recent UK House of Commons briefing paper. According to the Commission: “UK participation as a third country will be defined in the EU regulation establishing the European Defence Fund. Industrial security and security of supply of the cooperative projects supported by the Fund should be preserved.” The red lines of the Commission sound severe, but its status will be defined in the coming years in the European institutions and the UK Government.

The European Network Against Arms Trade points out that EDF will weight more heavily on the EU-budget after Brexit, because the €13 billion is coming from an overall EU-budget axed by € 10 billion UK contribution without other governments willing to compensate for this loss. This means that the EDF will be paid for at the cost of other, civilian, projects.

Written for Stop Wapenhandel

dinsdag 15 oktober 2019

Components for War

While war is knocking at European doors Brussels is not even able to decide on a common arms embargo on Turkey. Once upon a time, the European Union was considered an example that another security policy was possible. A security that was based on the power of negotiation instead of military force. With two EU initiatives to support the defence industry, nowadays Europe is quickly loosing its white dove tails. The European Defence Fund and the Aachen Treaty reflect a different atmosphere in Brussels.

Airbus factory occupied by friends of Bristolian Anna Campbell killed in Syria by Turkish military Source
The outgoing Polish member of the European Commission, Elzbieta Bienkowska, highlighted last week that the € 13 billion which has been allocated to the European Defence Fund is one of the Commission's achievements of the past five years. The sum is not a lot on the scale of the whole European defence-industry, she said, but it is more than a symbolic amount, because for the first time in history EU Member States have agreed to cooperate in the area of defence.

In the summer of 2019 Philippe Leymarie wrote on European defence policies in the French intellectual monthly Le Monde Diplomatique, and wondered if the European Defence Fund will be restricted to European firms. “Or will it be wide open, as advocated by Dutch Liberals, German Social Democrats, the Polish government and US officials, who have already threatened the EU with retaliatory measures if US companies are excluded.” In November Politico reported on proposals by the BENELUX-countries how to involve outsiders into the 34 European cooperation projects, under PESCO. For a fund presented as necessary to strenghten the European arms industry, funding US industry would be remarkable at least. With or without the US, Europe is militarising its policies.
In the meantime, Paris and Berlin undertook great effort to establish an economic, foreign affairs and defence (industrial) axis with the Aachen Treaty.* An element of this Treaty is to fix the conflicting arms export policies between both nations. There have been earlier efforts to fix this for specific cases, but the Aachen Treaty seems to be general and more advanced. The French paper La Tribune observed that “the hitherto extremely tense relations between Germany and France on the defence exports are easing. This is reflected in Berlin's decision not to hinder the sale to the United Arab Emirates of two Naval Group Gowind corvettes powered by German MTU engines.
In September the Times reported: “President Macron and Angela Merkel have signed a secret deal in an attempt to ease Franco-German friction over arms exports, notably to Saudi Arabia. The agreement is designed to stop Berlin from blocking the sale of French weapons that contain German parts to countries with questionable human rights records.” Herewith the UK paper refers to an annex to the Treaty (see for draft).
Arms trade is a major concern following common production, because the French have a very loose arms export policy in general, while Germany has a stricter policy. Germany has been restrictive for arms exports to Ankara since 2016, especially after the Turkish military offensive against the northern Syrian region of Afrin. While France has been exporting as usual. Between 2014 and 2018 Turkey was ranked as the world's 13th biggest arms importer. Thanks to the Aachen Treaty, Germany will no longer block common arms deals, as Die Zeit reports, and visa versa France will not stop German exports (although that seems to be unimaginable today). Currently it is understood that the party which is involved with less than 20 percent of the contract value gives away its position to decide on the exports of the weapons. The juridical formulations are not finalised and negotiations with Paris were “largely completed, but we can not anticipate the outcome of the ongoing final talks,” said the German Federal Ministry of Economics in Die Zeit.
At present, Northern Syria is bombed by Turkish F-16 planes. Those fighters are developed by Lockheed Martin. But when Lockheed sold the planes to its customers, many of them, including EU member states, negotiated offsets as part of the acquisition deal and so for example “from Israel, to Indonesia, from Turkey to Taiwan F-16's with Dutch components are operated,” wrote Frank Slijper of the Dutch campaign against arms trade already in 2003. Recently the Dutch government was asked about deliverances of military components (responsible for 87 percent of the total Dutch military export valued € 750 million in 2018). The Minister of Foreign Trade answered that in the case of exports to allies, these allies are regarded as the end-user if the final end-user is not clear. Although it was agreed between the US and Netherlands that re-transfers of “defence articles and services, including technical information, originating in the territory of the other Participant, will be made only with the prior written consent of the originating Participant's government.” But sometimes it easier to hide behind the back of another country (at least in public) instead of working on a controllable mechanism. While Germany and France at least organise the decision making on common projects, trans-Atlantic cooperation on arms seems to be just a question of alliance.
This sidestep into the trans-Atlantic defence industrial cooperation raises several questions connected to the contents of the Aachen Treaty. First: are there, and if so, what, agreements made between Europeans and the US to control re-transfers? What will be the position of third parties in the German-French programs? Spain for example is a major part of the Airbus concern and participating in the A400M military transport plane production of which 10 were exported to Turkey. It also raises the question if and how the German and French public will be informed on the value and destination of components in common produced armaments. Will there be reporting to the other COARM members?
Tomorow Merkel and Macron will dine at Airbus in Toulouse with the “European Round Table,” a lobby association that includes the leaders of large European defence industries. They will talk about “a more ambitious European industrial and innovation policy.” When Europe is embarking on a defence industrial policy it is better to keep at close watch on those dining tables.
See also: How strong is the German 'nein'? (07/03/19); and Military industrial axis of the European Union (19/02/19)

Blog written for Stop Wapenhandel

donderdag 3 oktober 2019

Strafmaatregelen voor eigen klanten

https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/rapporten/2018/09/18/materieelprojectenoverzicht-defensie-2018/Materieelprojectenoverzicht+Defensie+2018.pdf

"Deze zomer kwamen de Amerikanen al met een voorlopige lijst aan producten die in aanmerking kunnen komen voor strafheffingen. (...) Vliegtuigonderdelen uit de EU worden voor 100% belast. Dit zal gevolgen hebben voor de Nederlandse toeleverancier GKN Fokker, die onderdelen levert aan Boeing en Lockheed," aldus het Financieele Dagblad van 3 oktober 2019.

Het is een opvallende constatering, want de een groot deel van de Nederlandse leveringen naar de Verenigde Staten zijn het resultaat van wat vroeger compensatiebeleid heette en tegenwoordig Industriële Participatie (IP). Dat zijn afgesproken tegenprestaties bij Nederlandse wapenaankopen in de VS. De leveringen zijn kortom een gevolg van Nederlandse wapenaankopen in de Verenigde Staten.

Luchtmacht aankopen

Juist op het gebied van de luchtmacht aankopen is de VS belangrijk voor Nederland. In het Materieel Projecten Overzicht (MPO) 2018 (de laatste beschikbare versie) is te zien dat van alle 18 projecten van de Nederlandse luchtstrijdkrachten in de realisatie fase – waarvan de kleinste een waarde heeft € 38 miljoen en de grootste van bijna € 5 miljard – er in 15 gevallen sprake is van een wapensysteem uit de Verenigde Staten (p. 18). Dit naast een Zwitsers P7 project, de vervanging van radar door Thales Nederland, en Europees luchttransport (MRTT) door Airbus. De extra Joint Strike Fighters of F-35's die Nederland 2019 in de VS heeft besteld zitten er nog niet eens bij. Een fors deel van de Nederlandse militaire bestedingen voor wapens gaat kortom naar de Amerikaanse defensie reuzen Lockheed Martin, Boeing en Raytheon.

Europees Defensie Fonds

Er is nog een ander onderwerp waarbij Nederland eerder een steun dan een lastpost voor de Verenigde Staten is. Nederlandse Liberalen vinden, volgens Le Monde Diplomatique dat de Verenigde Staten toegang moet kunnen hebben tot het Europese Defensie Fonds. Maar krijgen nu toch van diezelfde Amerikanen de kous op de kop, want de trans-Atlantische banden die ze willen behouden zijn aan de overkant oceaan momenteel wat minder in de mode.

Idee fixe

Los van deze kwestie, maar wel met een duidelijk verband met het straffen van de wapenindustrie van bondgenoten is de idee fixe bij de Regering Trump dat in Europa alleen free riders te vinden zijn die op kosten van de VS hun veiligheid betalen. Toch besteden de landen van de Europese Unie samen na de Verenigde Staten nog steeds veruit het meeste aan militaire middelen en doen een groot deel van de aankopen bij Uncle Sam. Het lijkt er op dat de Regering Trump een win-win situatie creëert waarbij Europeanen wapens, zoals de F-35, in de VS kopen en anderzijds – om staatssteun en gratis meeliften – gezien worden als een onwillige hond die klappen moet krijgen.

Security exception

Of zit er nog een duveltje in een doosje, waaraan de schrijvers van het Financieele Dagblad niet genoemd hebben, nl. dat de militaire goederen uitgesloten zullen worden van een dergelijke belastingheffing op grond van de zgn. Security Exceptyion/Exemption die in vrijwel alle handelsverdragen is opgenomen. Dan zou het alleen om de civiele leveringen kunnen gaan. Het lijkt me aan de politiek om hier duidelijkheid over te krijgen. Dat is in het belang van een helder debat over trans-Atlantische relaties en de vraag waar grote defensie uitgaven gedaan worden.

Achteraf gezien

Zeker die laatste vraag lijkt me de veranderde windrichting in Washington niet onbelangrijk, zelfs de luchtmacht generaal die een belangrijke rol speelde in het F-35 dossier, stelt de vraag of aankoopen van de F-35 wel zo verstandig was met de kennis van nu en als je de Europese belangen in aanmerking neemt. De strafmaatregelen richting de Europese én Nederlandse luchtvaart industrie voegt aan die overweging nog een ijskoud schepje toe.

Economie of veiligheid

Dit is niet alleen een economisch en militair dossier maar ook een kwestie die miljarden uitgaven voor veiligheid aan de orde stelt. Kennelijk worden ze gezien als een onderdeel in de economische strijd met de concurrerende economische machtsblokken. Als dat zo is waarom zou dit veiligheidsbeleid dan de politieke en financiële steun moeten krijgen van allen in Nederland (en Europa) die te kampen hebben met veiligheidsproblemen van een heel andere orde, niet zo groot, maar wel dreigend, op het gebied van gezondheid, inkomen, woning, vuile lucht en een dreigende klimaat catastrofe. Die mensen zitten niet met de gevolgen voor de 'Nederlandse toeleverancier GKN Fokker', maar kunnen wel verstandiger bestedingen bedenken dan het spekken van Lockheed & Co.

Schreef 15 jaar gelden al over het conflict:

Boeing and Airbus: the Constitution and the defence Industry

dinsdag 1 oktober 2019

Boekbespreking: Unrestricted warfare


Unrestricted warfare is door twee Chinese kolonels geschreven, Qiao Liang en Wang Xiangsui. Het is een van de vreemdste boeken die ik ooit aanschafte. Ik kocht het omdat ik benieuwd was naar het Chinese masterplan om de Verenigde Staten te vernietigen (het werd met de ondertitel China's Master Plan to Destroy America verkocht). Dat het werd vertaald uit Chinese militaire bron was voor mij een aanbeveling. Niet vanwege sensatiezucht of omdat ik dit letterlijk nam, maar ik wilde lezen over de Chinese militaire plannen van binnenuit. Het was relatief recent uitgegeven, nl. november 2015. In een snel veranderende wereld is 'actualiteit' een belangrijk criterium en een kleine vier jaar viel nog net binnen die tijdsspanne.

Propaganda

Als ik het ontvang zie ik nergens de dreigende ondertitel terug. Het heet unrestricted warfare in algemene zin. Wat ik ook al snel zie is dat het voor het eerst is gepubliceerd in 1999. Er is al een eerdere Engelstalige uitgave van geweest door de Pan American Publishing Company op 11 september 2002. Een jaar na de terroristische aanslagen op New York en Washington. Een datum die niet per ongeluk is gekozen. De dreigende woorden van de ondertitel prijken hier wel op de voorpagina, evenals een zich in het WTC borend passagiersvliegtuig. Dat laatste is niet helemaal onbegrijpelijk, hoewel met minachting van de inhoud. Al in 1999 schreven de auteurs dat: “The weapons used by them [terroristen] can be airplanes,” en een paar pagina's verder: “Whether it be the intrusions of hackers, a major explosion at the World Trade Center, or a bombing attack by bin Laden, all of these greatly exceed the frequency band widths understood by the American military.” Maar de inhoud is eerder – hoewel kritisch – VS vriendelijk dan vijandig. Volgens zeggen heeft de Marine Academie van de Verenigde Staten de auteurs gevraagd om het boek te mogen gebruiken. Het is al in 1999 vertaald door de Amerikaanse Foreign Broadcast Information Service. Er is zelfs een wiki over het boek en kopen was niet nodig geweest het is te downloaden van de site van een Amerikaans militair tijdschrift.

Miskoop

Een miskoop dan? Het boek is een reactie op de Golfoorlog van 1990-1991 en welke militaire lessen daarin zijn algemeenheid uit te te trekken zijn. De neiging is dan groot om te schrijven, interessant, maar geen nieuwe gedachten, ik volgde die oorlog en zijn naweeën immers goed. Toch geldt dat niet. Het bevat ideeën die ik nog niet eerder of in deze abstracte vorm tegenkwam. Het wil afrekenen met het idee dat oorlog een militaire zaak is. Oorlog gaat om het bereiken van politieke doelen “de vijand dwingen jouw belangen te dienen.” Het zijn niet bij uitstek – juist steeds minder – militaire middelen die daarbij de doorslag geven. Het slagveld is verlegd. Cyberaanvallen, gebruik van de media en financiële speculatie (de Aziatische financieel economische crisis van 1998 had zich net voorgedaan waarbij speculatief kapitaal een doorslaggevende rol speelde; in het boek steeds beperkt tot George Sorros).

Spelers

De natiestaat is volgens de schrijvers nog steeds de belangrijkste politieke eenheid. Maar de positie ervan is steeds vaker verbonden met multinationale eenheden (VN, IMF, NAVO, Shanghai-samenwerkingsorganisatie e.d.) of verdragen waar ze macht aan ontlenen. Het is geen nieuw inzicht*, maar in een tijdperk dat de machtigste natiestaat ter wereld internationale organisaties en bondgenoten schoffeert en het INF-akkoord, de Iran-deal en Wapenhandel Verdrag (ATT) verre van zich gooit wel interessant. China, the new kid on the block, vult met liefde voor het eigenbelang de openvallende ruimte en omarmt de verdragen en afspraken die de VS juist schendt. Dat is anders dan na de Golfoorlog. Destijds wisten de Verenigde Staten 30 landen te bewegen aan de oorlog deel te nemen en China was neutraal. Maar de spelers op het oorlogstoneel in ruime zin zijn ook niet-statelijke actoren, zoals NGO's, hackers en terroristen. Inderdaad ook allerminst een nieuw inzicht, maar ingebed in een idee over de onbeperkte oorlog doet het denken hoe oorlog de grijze zones van onze samenleving binnen treedt.

Technologie

Binnen het militaire domein zijn de middelen enorm toegenomen door technologische revoluties die op den duur ook een revolutie van militaire zaken in zullen luiden. Want het is niet de technologie maar het resultaat van strategie dat leidend moet zijn, aldus de auteurs. Samengevat in een tussenkop is dit: “Het gevecht vechten dat past bij de wapens” en “De wapens maken die passen bij het gevecht.” De moderne technologie maakt meer mogelijk dan de Verenigde Staten beseffen en zo gebruikt de VS de technologische voorsprong die het heeft maar voor een deel. Militairen zijn bovendien conservatief en bleven tijdens de Golfoorlog zweren bij de tank, terwijl de gevechtshelikopter een veel grotere rol speelde en niet onderdoet in vuurkracht. Toch is de tank ook in Nederland weer terug van weggeweest. In Afghanistan gebruikten de Canadezen de door Nederland afgeschafte Leopard-tanks om ommuurde woningen binnen te vallen en als mobiel reuzenschild voor grondtroepen.

Wapens

We staan pas aan het begin van een een steeds snellere technologische verandering. De toegenomen technologie leidt tot veel meer mogelijkheden voor militaire oorlogsvoering, intensiever in inzet, gelijktijdigheid en over de grenzen van typen technologie heen. Kleinere landen kunnen met een snuggere inzet uit beperkte middelen verschillende typen militaire en niet militaire wapens beter gecoördineerd inzetten en zo aan slagkracht winnen. Cyber is al een nieuw domein in militaire doctrines, naast land, lucht, water en ruimte. De auteurs voorspellen zelfs nog een nieuw domein nano-space.

De schrijvers zijn soms wel optimistisch, vermoedelijk zullen ze huiveren bij dat woord, dat de nieuwe vormen van oorlog met minder bloedvergieten gepaard zullen gaan, maar het aanbrengen van economische schade, het platleggen van energiecentrales of het beïnvloeden van oogsten zal vele levens kosten, alleen niet door kogels of scherven, maar door gebrek aan inkomen en/of levensbehoeften. De nieuwe technologie voor oorlogsvoering vraagt geen kanonnenvoer zoals in Verdun, maar kan minstens evengrote destructieve effecten hebben. Oorlog zal wél onvoorspelbaarder worden dan ze ooit is geweest.

Media

Het idee wapen zal ingrijpend veranderen. “Op een ochtend worden mensen wakker en zullen ontdekken dat een paar vriendelijke en aardige dingen een offensief en dodelijk karakter hebben gekregen.” De wapens komen dichterbij gewone mensen, zoals de media die ingezet worden om moraal te ondermijnen, bijvoorbeeld. Of om de steun voor de oorlog te versterken. De Nederlandse pers koos er bijvoorbeeld om de gruwelen van de snelweg van de dood aan de lezer en kijker te onthouden, zo werden tere zieltjes gespaard, maar ook de schijn van een schone oorlog hoog gehouden en goed bedoeld of niet de militaire hoofdkwartieren zullen er blij mee zijn geweest. Aangezien het publieke (mensenrechten verdedigen) en het eigenlijke doel (economische belangen) van oorlogen van elkaar kunnen verschillen wordt het moeilijker soldaten te motiveren. Dat is geen nieuw probleem, maar moderne media zijn wel gevoeliger voor manipulatie.

Geld

Oorlog voeren en ontwikkeling van wapens kost een flinke hap uit de beperkte financiële middelen. Er is de krijgsmacht dan ook veel aan gelegen, zoveel mogelijk middelen binnen te slepen. Het claimen dat zij de veiligheid verdedigen is daarbij slechts een eerste stap om het publiek van hun onmisbaarheid te overtuigen. De militaire uitgaven in de wereld zijn nog nooit zo hoog geweest als nu. Schijnbaar zijn de militairen er goed in hun plannen te verkopen aan de politici die beslissen over de begroting. De schrijvers stellen dat zorgen voor de financiën voor een goed en aanlokkelijk programma kan dienen als aas voor een nieuwe financiële investering. Ze concluderen bovendien dat politici vaak in het geheel geen verstand hebben van militaire zaken en geen alternatieve plannen tegenover die van de generaals kunnen zetten, en om geen domkop te lijken meegaan met de plannen van de militairen. Het idee, zoals dat leeft in de VS, dat militaire technologie de doorslag zal geven bij een conflict, leidt er bovendien toe dat er altijd meer, nieuwere, krachtiger, gecompliceerdere en duurdere wapens worden aankocht. De begroting voor nieuwe technologie is belangrijker in de VS dan “moreel, moed, wijsheid en strategie” constateren de Chinese kolonels. Het is moeilijker om zich technologie toe te eigenen (en anderen dus te onthouden) dan ze te ontwikkelen, waardoor je als vanzelf in een kostbare wedloop raakt om schijnbaar haantje de voorste te blijven. Het is een systeem dat in ieder geval goed is voor de wapenindustrie.

Beperkingen

Restricties zijn er ook als het gaat om inzet zelfs in een boek met zo'n ruime titel. Er zijn internationale verdragen om de wapenwedloop en proliferatie te beperken. Sinds het schrijven van het boek zijn er nogal wat verdwenen. Het verdrag tegen anti-ballistische raketten (ABM) is al door Bush jr. in 2002 ten grave gedragen. President Trump heeft daar nog het een en ander aan toegevoegd. De auteurs constateerden in 1999 nog dat de niet militaire middelen voor oorlog nog niet van die beperkingen kenden. Dat kan gezien worden als een negatieve en positieve constatering in één. Immers als de neuzen in de wereld enigszins dezelfde richting op staan dan zijn beperkingen in te stellen, zelfs ten tijde van hoog oplopende spanningen, zoals in de Koude Oorlog. En hoewel nogal wat verdragen van het internationale veiligheidsmenu zijn afgevoerd, blijven nieuwe onderwerpen voor beperkingen en daarmee versterking van de internationale veiligheid zich aandienen. Maar naast de twee stappen voorwaarts staat helaas ook een een stap terug.

Combinatie

Militair denken heeft een ideologische, theoretische, praktische, filosofische, wetenschappelijke en kunstzinnige kant, schrijven de auteurs. Voor mij zijn het meestal de invloed op veiligheid, ontwikkeling en en mensenrechten die op de voorgrond staan. Dat het boek niet over Chinese militaire ontwikkelingen gaat is onverwacht, maar het is niet slecht kennis te nemen van militair filosofisch denken: het vergroot inzicht in moderne de ontwikkeling van de moderne oorlogsvoering op hoofdlijnen. Een paar woorden over asymetrische oorlogsvoering bijvoorbeeld vergroten mijn inzicht en dat het een medicijn is tegen luiheid van denken, omdat het recht tegen de conventionele denkwijze ingaat is weer eens een andere uitleg van het woord dan waar ik aan gewend ben.
Verschillende middelen in combinatie en tegelijk inzetten en denken over grenzen heen, terwijl je de grenzen wel in het oog houdt (minder doen met meer meer middelen) is de boodschap van het boek. Zonder de vreemde geschiedenis van het boek in de Verenigde Staten had ik het vermoedelijk nooit gelezen.

Martin Broek

* Hoofdstuk 6 van Chris Ogden, 'China and India; Asia's Emergent Great Powers' (Polity: Cambridge/Malden, 2017) is er geheel aan gewijd.