donderdag 25 augustus 2022

War because of oil

One of the classic peace movement slogans is No blood for oil. Many wars of the past decades are connected to oil rich regions. The current war by Russia is financed by petrodollars. How strong this connection is shows this simple math: a dollar price difference comes with an extra or cut of $2 billion in income for Russia. This income gives Russia room to manoeuvre by for example buying military technology abroad, even more so with the current high prices.

text continues below illustration

Scientist Emma Ashford developed a theory that war for oil is not happening often. She had to go eighty years back to collect just two cases: the Japanese occupation of oil rich Indonesia in World War II and the annexation of tiny but oil rich Kuwait by Iraq in 1990. To control the fossil fuel resources, other methods than open conflict are more easy.

It is not war for oil but arms for oil. The top-10 list of arms importing countries is filled with oil rich and/or dependent (10%+ of BBP comes from oil) countries, like Saudi Arabia and the UAE, Qatar and Algeria, but also Australia and China fit in one or more categories as defined by Ashford. China produces a large amount of oil, but because of the size of its economy this is far from enough for its total consumption. Major military powers like Russia and the United States are not listed because they produce weapons at home and are largely independent from imports.

Ashford concludes, measuring SIPRI figures over a long period, that oil wealthy states “though a relatively small proportion of all states globally, they have been well represented among top arms importers, both during the Cold War and after.” She investigates this relationship in the chapter Resource arms racing; oil wealth and military power. Below the table 10 observations she made.



Total TIV2
2016-2021

Classes of oil states1

India

18,393


Saudi Arabia

17,906

a,b,c,d

Egypt

9,472

a

Australia

8,320

b

China

7,698

a,c

Qatar

7,098

a,b, c

South Korea

6,702


Algeria

6,402

a,b, c

Pakistan

4,908


UAE

4,734

a,b,c,d

* Classes defined by Ashford:
a) oil dependent (10%+ of BBP comes from oil),
b) oil wealthy (+2,000 per capita from oil),
c) super producer (+2% of world production) and
d) super exporter (as c, but also net exporter).
** SIPRI Trend Indicator Values (TIVs) expressed in millions.
Source: SIPRI Arms Transfers Database. https://www.sipri.org/databases/armstransfers

1 The link between oil wealth and military expenditures and arms acquisitions has been considered true for so long that it has not been tested. Analysis shows there is little doubt it is an important factor. Oil-wealthy states spend disproportionate more on the military in absolute figures (oil rich have a much bigger pie to share) and as a share of government expenditure in oil rich autocracies.

2 Oil rich countries wage war more often than countries who are not. War and preparation for war is not hindered by domestic pressures for priorities; substantial budgetary trade-offs are not needed. It might be described as “resource arms racing.” As oil prices rise, so does military spending, the data show.

3 Arms races in regions rich of oil drag along non-petrostates which raise military budgets in response to their neighbours. A chain reaction shows how this may work: Riyad buys arms to be able to confront Teheran. This triggers Israel to further enhance its arsenal. Followed by escalation in Syria, Jordan and Egypt which ripples through to Turkey and Iraq.

4 There are limits how much military might wealth can create; high military spending does not make a state automatically military capable. Tasks must be trained, executed and embedded in an organization. Those structures have the risk to be weak in oil rich states, because often the easily available wealth leads to the lesser need of an effective state apparatuses. These states are often ruled by a tiny elite.

5 Oil prices are volatile. When the price is high the oil rich state can buy a lot of weapons on the world market. This shows to be an easier direction than visa-versa. Top brass does not like cuts. This leads to a disproportional spending on the military when oil prices collapses.

6 Oil rich states spend disproportional on the military and are often led by a small elite which is over confident in the capacity to fight wars and achieve victory at low cost. Moscow and Ryad have shown it is easy to miscalculate when deciding to start a war.

7 In 2001 the price for oil was $28 per barrel and in 2008 $158. This price enabled Russia to double military spending during Putin’s first term. The Russian-Georgina War showed Russia had also to improve fighting capabilities in the fields of personnel, tactical and strategic capabilities and technology sophistication. This was not helped by the fall of oil prices in 2014. The military budget was cut by 10 percent in 2014 (largely impacting arms procurement and development). An increase came in 2022.

8 More than 75 percent of insurgencies receive external support. Oil rich countries are more likely to support rebel groups or friendly governments. Of the 3,948 cases of external proxy support between 1965 and 2012 oil wealthy states were responsible for 25 percent of cases while they make up for 9 percent of all countries. In this respect they act similar to major powers.

9 Arms sales make oil rich countries dependent on the source of supply for training, overhaul, spare parts etc. But is is also part of a mechanism by major powers to control the financial resources of the petrostates. The consequential military relationship can also be use to ask for more production when prices go up with more military support in return. (See for that debate e.g. Oil Money by David M. Wright)

10 Russia, Saudi Arabia and the US, with a combined oil production of 40 percent of global production, are prepared to wage war two times as easy as nations who are not oil rich. They are less vulnerable to sanctions. In general, countries with large amounts take the decision to wage war easier, also because they do not have to fear sanctions.

What should this mean for arms export policies? Are the disproportional military expenditures just an opportunity for weapon producers? Even when oil rich countries support proxies easier and involvement in violent conflict is much higher? It seems most nations are more eager to support those countries with arms exports (and re-cash oil revenues) than to limit exports to dangerous oil rich areas.

Ashford wrote her book before Russia invaded Ukraine. That is before the price of fossil fuels skyrocketed because of this war. Fossil fuel sanctions against Russia create a higher price and extra income for the Putin clique to pay military, mercenaries, arms production and import of sophisticated technology it is lacking because of the embargo from Western sources. It also makes life in Europe so expensive that internal tension and troubles must be expected this winter.

Unless countries extremely speed up their energy saving and renewable production, ending imports from Russia will mean replacement by suppliers from gas and oil rich Middle Eastern autocrat regimes (waging also horrible wars), by shale extraction, and even by more polluting uranium and coal. War for oil may be rare, but energy supplies and war are closely connected. Influencing the price of oil and gas is may be a more important weapon than the supply of energy.

Written for Stop Wapenhandel

zaterdag 13 augustus 2022

Boekbespreking: Oorlog en olie

Oil, the State and War van Emma Ashford onderzoekt welke rol olie speelt in de buitenlandse politiek van staten. Ze doet dit op een heldere en ook voor geïnteresseerde leken goed te volgen manier. Daar waar de draad dreigt te verdwijnen, komt een handige herhaling of samenvatting.

Het is belangrijk niet alle olielanden over een kam te scheren, maar ze per type te bekijken is een centrale stelling in het boek. De olie exporterende landen worden gesplitst in een drietal typen, waarbij de derde groep een soort bonus type krijgt*:

Typen oliestaten

► Olie afhankelijke producent

Olie-inkomsten meer dan 10% BBP.

► Grote producent

Jaarlijkse olie-inkomsten meer dan $ 1.000 per inwoner

► Super producent

Olieproductie groter dan 2 % van de wereldwijde oliewinning.

→ Super exporteur

Meer dan 2% wereldwijde oliewinning en een netto exporteur.

Olie als wapen
De schrijfster ontkracht het idee dat olie (of gas) als wapen wordt gebruikt tegen vijandelijke staten en dat waar dit wel gepoogd wordt het vrijwel altijd mislukt. De diffuse manier waarop de oliemarkt wereldwijd is opgezet maakt het moeilijk om olie als wapen te gebruiken.
Het oliewapen definieert ze als de inzet van grondstoffen als een middel bij onderhandelingen door een exporteur, inclusief het gebruik van prijs manipulatie en embargo's. Een handig overzicht (1941-2020) laat zien waar dit gebeurde en of dit het gewenste resultaat opleverde of faalde. In maar een paar kwesties was sprake van een succes, zoals gedeeltelijk de olieboykot tegen Zuid-Afrika.
In alle andere gevallen gaat het deze eeuw om gebruik door Rusland tegen landen voortgekomen uit de Sovjet Unie (met een gezamenlijk leidingennetwerk) en een voormalige bondgenoot Tsjechië. In 2006 zette Rusland het 'oliewapen' in tegen Oekraïne. De kraan werd gesloten, “de eerste oorlog van de 21ste eeuw,” citeert Ashford Le Monde. Maar het zou niet langer dan vier dagen duren en moet volgens de schrijfster, die wars blijkt te zijn van sensatiezucht, op grond van beschikbare informatie niet getypeerd worden als geopolitiek verhaal, maar meer als een voortdurend meningsverschil over prijzen en schulden. Het was het begin van een serie maatregelen, tegen Georgië, Moldavië, Wit-Rusland en Tsjechië. In alle gevallen zou het gaan om geopolitiek vermengd met economie. Ze constateert dat Rusland dan wel agressief was met het gebruik van het energiewapen, maar er weinig succes mee had. Een waarschuwing was het terugblikkend wel, zo erkent ze (het boek verscheen in de zomer van 2022).

Oorlog om olie
Ook oorlog om olie komt maar zelden voor. De twee meest genoemde voorbeelden: de invasie van Irak in Koeweit (1990, per abuis wordt 1991 genoemd); en de Japanse inname van Nederlands Indië in 1942 draaien niet uitsluitend om olie, maar ook om de positie van het regime en nationale veiligheid. “Er is weinig onderbouwing om aan te nemen dat olierijke landen zijn aangevallen voor hun grondstoffen,” stelt de schrijfster. “Staten moeten zich zorgen maken om voldoende middelen voor komende militaire mobilisaties, maar onderzoek suggereert dat methoden die uitgaan van de markt of indirect van aard zijn vaak effectiever zijn dan oorlog.” Kortom je kan olie ook zonder oorlog beheersen.

Gevoelig voor oorlog
Is er dan wel een verband tussen olie enerzijds en buitenlandse en militaire politiek en oorlog aan de andere volgens Ashford? Ja maar mogelijk niet zoals gedacht. Alle olielanden hebben een ding gemeen, ze zijn sneller geneigd om oorlog te gaan voeren dan landen zonder deze rijkdom. Daarvoor zijn verschillende redenen. Een olie producerend land kan de staatskas vullen zonder een beroep te doen op burgers (er hoeft dus niet te kiezen tussen brood of bommen); het kan wapens kopen en er een hoge militaire begroting op na houden. Bovendien valt er door de olie-inkomsten een grotere taart te verdelen. Sterker nog ook als de olie-inkomsten weer teruglopen, dan blijven deze uitgaven overeind en doen dan een excessief beroep op de overheidsinkomsten. De olielanden besteden duidelijk meer dan hun gelijken zonder olie.

Handlangers

Vervolgens kan het geld ook ingezet worden om handlangers te bewapenen. Het kan daarbij gaan om terroristische organisaties – in 2014 noemde David Cohen staatssecretaris van Financiën in de VS Koeweit “het epicentrum voor het financieren van terroristische groepen in Syrië.” Maar die steun is niet beperkt tot terroristische organisaties ook andere strijdgroepen worden gesteund. Ook bij steun aan handlangers blijkt dat de uitgaven aanzienlijk hoger liggen dan bij gemiddelde staten. Olierijke staten namen een kwart van de totale steun aan dergelijke partijen, 3.948 zaken, voor hun rekening. Toen in 2014 de olieprijzen gingen dalen nam ook het aantal voorbeelden van dergelijke steun af.

De rijkdom kan ook gebruikt worden voor hulpprogramma's (daarmee koop je op een – doorgaans – niet agressieve manier invloed), voor smeergeld of het betalen van lobbykantoren. De nette manier.

Vloek
Rijkdom aan grondstoffen leidt in een groot aantal landen tot conflicten als gevolg van de zogenaamde grondstoffen vloek. Dat er geen noodzaak is om een werkend belastingsysteem op te zetten, kan verklaren waarom landen die voor hun inkomen afhankelijk zijn van olie vaak een slecht functionerend overheids- en inlichtingenapparaat. hebben. Dit gebrek aan instituties leidt vervolgens gemakkelijk tot verkeerde analyses en beslissingen. Gerelateerd is het probleem dat er gemakkelijk een autoritaire staatsvorm ontstaat met een petroleider aan de top. Daadkracht wordt vergroot, maar inzichten uit verschillende hoeken geven vaak betere resultaten dan beslissingen van enkelingen. Als dit wordt gekoppeld aan een groot vertrouwen in eigen kracht dan kan dat fout lopen (denk aan Saoedi-Arabië in Jemen, Rusland in Oekraïne). Een ander nadeel is dat de nadruk op olie andere sectoren makkelijk kan verdringen. De remmende werking van een publieke sector bij het voeren van oorlog is verdwenen in een staat waar de overheid heel veel touwtjes in handen heeft (bedrijven, ook olieproducenten, kunnen baat hebben bij een stabiele toegang tot de markt. Ik schreef er eerder over.) Het ene fenomeen kan het andere versterken.

Militaire macht
De grote en super producenten kunnen die rijkdom inzetten om landen te beïnvloeden. Super producenten – de grootste zijn Rusland, Saoedi-Arabië en de VS, samen goed voor 40 % van de productie – zijn twee maal zo snel bereid om hun militaire macht te gebruiken en lopen een veel kleinere kans zelf gesanctioneerd te worden.

Dat verklaart ook waarom staten die grote olierijkdommen en bovendien machtige bondgenoten hebben eerder geneigd zijn om oorlog te voeren. Ze kunnen zich meer veroorloven, financieel, maar ook machtspolitiek. Ook de super exporteurs zijn meer geneigd tot oorlog. Een soepele toevoer van olie naar de wereldmarkt betaalt zich terug in de vorm van bescherming. Je ziet dit met name bij landen als Koeweit en Saoedi-Arabië.
Dus geen oorlog om olie, maar wel door olie.

Schaliegas
Nu verandert de wereld van de olieproductie al jaren door de winning van schaliegas en het boren in diepzee en arctische gebieden. Men vermoedt dat schaliegas de aanwezige wereldolievoorraden met 7 procent kan vergroten. Het ene land verbiedt fracking (de winning ervan), het andere land staat het uitgebreid toe. Emma Ashord meent dat hoewel winning door milieu- en klimaatbezwaren tot nu toe in veel landen beperkt is dat dit niet zo zal blijven. Dat olie uit de mode is, dat wil ze nog net beweren, maar echt uit fossiele brandstof stappen doet momenteel alleen Noorwegen, zo beweert de schrijfster nog. De oorlog in Oekraïne zou ook dit lichtpuntje doven. Maatschappelijke organisaties spanden tegen het zoeken naar nieuwe olie door Noorwegen een rechtzaak aan.

Nieuwkomers
Ze voorziet dan ook een aantal nieuwkomers op de oliemarkt. Dat is van belang in de context van dit boek. Nog meer staten zullen geconfronteerd worden met een verandering in het politieke organisatie die indien niet degelijk opgezet zal leiden tot een systeem waarbij de rijkdom naar een kleine elite zal gaan en die landen destabiliseren. Maar vooral ziet ze dat de Verenigde Staten zijn winning van olie producten heeft verdubbeld tussen 2000 en 2019. Dat betekent dat het land nu ongeveer een vijfde van de wereldwijde olie produceert (ongeveer wat het consumeert).

Strategisch
Dat verandert ook de houding van de VS ten opzichte van het zwarte goud. Vanaf 1940 was de buitenlandse politiek van de VS gericht op beheersing van de oliestromen; alleen al vanwege de functie die het speelt om alle militaire vliegtuigen, marineschepen en tanks mobiel te houden. Daarom zijn er ook de nauwe banden tussen Washington en Riyad (
waaraan ook Biden zich niet wil onttrekken); de Carter Doctrine die waarschuwde dat wie zich zou wagen aan de olievoorraden in het Midden-Oosten te komen de militaire hand van de Verenigde Staten zou voelen; en het voeren van verschillende oorlogen in het gebied. Nu is in geval van een conflict de toevoer binnenlands gegarandeerd. De VS zal op grond hiervan zijn hegemonie langer kunnen bewaren; dit wordt nog versterkt aangezien China wel voor een groot deel afhankelijk is van buitenlandse toevoer.

Samenwerken met landen die olie exporteren houdt de olie in de handen van bevriende staten. Dat is deel van een militaire politiek en heeft machtspolitieke ('defensieve' in de woorden van de schrijfster) voordelen. Of het hierbij nu gaat om Nazi Duitsland dat Roemenië bescherming bood in ruil voor toegang tot de olie of de langste olierelatie uit de geschiedenis die tussen Washington en het huis van Saud. Dat die relatie niet alleen om olie draait, maar ook om het controleren van inkomsten uit olie had de schrijfster ook kunnen betrekken. Als je met petrodollars invloed koopt dan is de vervolg stap van een supermacht – gericht op het handhaven van zijn suprematie – hoe je die invloed neutraliseert of naar jouw hand zet door inkomsten van de olieproducenten jouw kant op te laten komen of jouw plannen te laten financieren. Die route diept sommige mechanismen net wat verder uit, waarbij landen in het Midden-Oosten machtspolitieke projecten van de VS gingen financieren (zie bijvoorbeeld
Oil money; Middle East petrodollars and the transformation of US empire, 1967-1988 door David M. Wight).

Olieprijs als wapen
Prijs fluctuaties of stijgingen als gevolg van dreiging worden in Oil, the State and War wel genoemd, maar doorgaans als opmerking om redenen voor paniek te ontkrachten: dreigingen hebben slechts effect op de prijs en niet op toevoer. Als er wel sprake van is dan wordt dit gebrek snel hersteld. Maar ook de prijsontwikkeling is positief op moment van schrijven: “
Economische modellen laten zien dat productie in de Verenigde Staten de olieprijzen laag zullen houden in de nabije toekomst, wat de wereldwijde dorst lest en de impact van OPEC-lidstaten op de markt verminderd.” Ze rekent vervolgens optimistisch voor dat iedere dollar die de olie goedkoper wordt dit Rusland $2 miljard aan inkomsten scheelt. Voor een land dat voor gesofisticeerde technologie – wegens achterstanden – in het Westen moet zijn, zou dat een klap zijn. Rusland heeft die OPEC-ballon doen barsten.

Niet alleen blijkt voorspelling van de prijsontwikkeling niet te kloppen (zie grafiek), prijspsychologie kan ook een wapen zijn. Prijsstijgingen wegen op de economie, niet alleen vertraagt dat veel productie processen, maar het is ook op het niveau van individuele huishoudens te voelen. Het geeft de superexporteur Rusland een voet tussen de voordeur en op sociale media. Bovendien heeft het prijsmechanisme ook invloed op andere delen van de militaire politiek. Zo geven de extra inkomsten het land meer mogelijkheden de wereld af te schuimen op zoek naar wat het door Westerse boykot maatregelen mist. De schrijfster noteert zelf dat Poetin zijn leger kon moderniseren door de hoge olieprijs in het begin van de eeuw en dat de hoge olieprijs tijdens de Golfoorlog in 1990 hele economieën raakte. Nu wordt dat moeilijker, maar de verkoop van de duurdere brandstoffen geven wel armslag.

Verhelderend
Het boek leest makkelijk weg. Baseert zich op duidelijk gegevens, met vaak verhelderende grafieken, en beperkt zich tot het onderzoeken van de rol van olie productie en export op de buitenlandse politiek. Zijwegen worden nauwelijks ingeslagen. Hoewel voorbeelden uit de geschiedenis worden beschreven of aanpalende kwesties zoals de werking van boycots, of liever waarom die vaak niet werken, maar de strikte focus blijft. Dat maakt het lezen misschien minder plezierig, maar het de docerende manier van schrijven maakt wel dat je aan het eind net iets meer weet over welke rol olie wel en niet zou spelen in internationale conflicten.

* Uitkomsten van onderzoek naar deze landen wordt gecontroleerd op de effecten van andere invloeden (zoals geografie, ander grondstofinkomsten, regime typen, de uitzonderlijke gevallen e.d. Het boek bevat zo'n 50 pagina's toelichting op methoden en gebruikte gegevens.