De gelaagde
oorlog in Oekraïne en de botsing van
grootmachten door Guido
van Leemput beschrijft de oorlog in
Oekraïne als een waarin zeven verschillende oorlogen samenkomen, van een
burgeroorlog in Oekraine, de imperialistische inval van Rusland, tot
de oorlog in Syrië. Deze laatste noemt de schrijver een zijtoneel van de oorlog
in Oekraine zelf. Dit ontvlechten van verschillende strijdtonelen is
noodzakelijk om de oorlog te begrijpen en te zoeken naar een einde
ervan, dus naar een eveneens gelaagde oplossing. De publicatie bestrijkt de periode
tot en met maart 2023.
Dit boek – in
reader vorm – is niet uitgegeven om uitsluitend kennis over het
conflict te geven. Het is geschreven om te zoeken naar hoe om te gaan
met de “clash of imperialisms in
tijden van klimaatverandering” en op
te komen voor vrede ontwikkeling en internationale solidariteit. Want
de schrijver ziet een nog veel groter zijtoneel bij deze oorlog, daar
waar miljarden mensen leven die worden getroffen door de oorlog in
Oost-Europa. De eerste slachtoffers zijn vanzelfsprekend de mensen in
Oekraïne, maar daarbij blijft het niet, want het is een internationaal
conflict met internationale gevolgen zoals honger, hoge
energieprijzen en schaarste. Internationaal is de oorlog ook door de
betrokkenheid van andere landen, bijvoorbeeld door militaire hulp,
zoals wapenleveranties.*
Vredespolitiek
We zien dat het
conflict in de breedte (een steeds groter deel van de wereld raakt
betrokken) en diepte (steeds ernstiger vormen van geweld) escaleert.
De gevolgen worden kortom steeds omvangrijker en het is zaak de oorlog te
stoppen om erger te voorkomen.
Zo'n onafhankelijke vredespolitiek
is noodzakelijk. Er is het gevaar van een nucleaire
escalatie en door de klimaatcrisis kan de planeet zich geen oorlog
veroorloven, zo haalt de schrijver het uit Vlaanderen afkomstige boek
Oorlogskoorts
aan, maar er is een veelheid aan bronnen die hier op wijst. CNN
stelt ronduit dat de oorlog de klimaataanpak
schaadt. Om hier weerwerk te leveren is een wereldwijde
vredesbeweging nodig die over grootmacht-tegenstellingen heen zou
stappen, aldus Van Leemput. Hij gebruikt in dit deel van zijn betoog
de woorden van Edward Thompsom die meer dan 40 jaar jaar geleden
eenzelfde stellingname betrok met betrekking tot de atoombewapening,
waardoor de gevolgen van de machtspolitieke koers boven de
imperialistische tegenstellingen uitgegroeide. Er is een wereldwijd
algemeen belang die koers te stoppen, zo stelde Thompson in
1980 in Notes on extremism. Ook door de
klimaatcrisis botsen de belangen van Staten steeds meer met de
belangen en veiligheid van burgers wereldwijd. Bovendien komen beide
ontwikkelingen nu samen.
Bevrijdingsoorlog
Daarna
krijg de linkse Oekraïense socioloog Volodymyr Isjtsjenko het woord.
Deze pleit voor een Oekraïens verzet dat niet slechts
nationalistische en identiteitsuitgangspunten hanteert, maar een
linkse of socialistische sociaaleconomische politiek voorstaat.
Anti-Ruslandpropaganda en anticommunistische identiteitspolitiek
maakt het alleen maar moeilijker om een universeel perspectief voor
Oekraïne te schetsen. Het zou zijn bevrijdingsoorlog moeten koppelen
aan een antikapitalisme. Want in het Zuiden zijn na de
oorlog in vooral Irak nogal wat landen die niet staan te springen om
samen met de Westerse wereld op te trekken. Met een dergelijke aanpak
zou Oekraïne het zich van oorlog kerende of afwachtende Zuiden juist
kunnen inspireren. (Het arme Oekraïne zelf wordt wel geschetst als
het meest noordelijke land van het mondiale zuiden.)
Het boek biedt
met het opvoeren van deze linkse denkers visies die je elders
niet snel treft. Het begrip gelaagde oorlog kwam overigens van Susan
Watkins die dit een jaar geleden formuleerde en vijf verschillende
oorlogen zag.
Vragen en onderhandelingen
De auteur beschrijft
ook de aanloop naar de oorlog. Wat gebeurde met het Minsk II akkoord?
Wat beweerde Poetin in juli 2022? Wat was de positie van Russische en
Oekraïense oligarchen? Hoe bereid was de NAVO Oekraïne binnen te
halen en waarom? Wat zijn de oorlogsdoelen van Rusland en de NAVO?
Waarom wordt het westerse imperialisme waar Kiev van afhankelijk is
door linkse organsiaties als Sotsialny Roech niet geproblematiseerd?
En meer vragen en ook de uitwerkingen daarvan. Dat het einde van de aanval
op Kiev kwam door Oekraïens verzet op de route en tegen het innemen van de luchthaven wist ik
nog. Dat er sprake was van onderhandelingen met Turkije waarin
terugtrekken van de Russische troepen bij Kiev deel was, was ik
vergeten. De schrijver staat ook uitgebreid stil bij de
onderhandelingen tussen Poetin en Zelensky in Februari 2022. De
ex-premier van Israël, Naftali Bennett beoordeelt het als een fout
dat het Westen deze onderhandelingen afraadde. Rusland zou zich
terugtrekken en Oekraïne zou een neutrale positie innemen (p. 52).
Het kwam er niet van.
Een overzichtelijk boek als dit brengt veel van
de verwikkelingen terug.
Sancties
De
schrijver staat
ook stil bij sancties: “Een
serieuze linkse buitenlandse politiek die de problemen van oorlog en
ongelijkheid in de eenentwintigste eeuw verwerpt, moet
dit gedateerde instrument verwerpen en eraan voorbijgaan. Mulder
wijst erop dat Rusland al sinds 2014 onder sancties leeft, zonder
politiek resultaat,” zo citeert hij Nicolas Mulder, de auteur
van The Economic Weapon: The Rise of Sanctions as a Tool of Modern
War. Ze werken niet en ze
treffen de verkeerde personen. De
sancties jagen de bevolking in het gesanctioneerde land vervolgens
wel in armen van het regime dat erdoor verzwakt moet worden.
Geen succesnummer dus. Het begrip sanctie
is wel een containerbegrip, lijkt mij. Je kan van alles sanctioneren. Je hebt
echter items die de bevolking treffen als ze gestopt worden, maar bijvoorbeeld ook
sancties op strategische goederen voor militair gebruik die ik niet onder de afwijzing van Mulder zou willen laten vallen.
Het Westen is
het grotendeels eens, maar in het mondiale zuiden wordt het Westen
juist gewantrouwd, ook niet optimaal in een sanctiebeleid; de sluiproutes liggen voor het grijpen. Een sanctiebeleid komt er bij voorbaat met steun van de bevolking
van het getroffen land, maar komt altijd als maatwerk (sommige strategische goederen kunnen een belangrijke civiele functie hebben. Velen zullen zich de stop op coiffeuses** naar Irak nog herinneren, met vreselijke effect). De
verhoging van de olieprijzen zijn ook een gevolg van het
sanctiebeleid en wie er geen last van heeft is juist Rusland. De
prijzen zijn omhoog gegaan en er zijn nieuwe afnemers voor de olie
gekomen. Wederom het is geen succesvol of zelfs onproductief beleid. Berichten dat het militaire sanctiebeleid niet werkt duiken even vaak op als voorbeelden van dat het wel zou werken.
Kernwapens
Het
verbaast allerminst dat de schrijver met bijna een halve eeuw staat van
dienst in vredesbeweging en linkse politiek ook de kernwapens en
bewapeningsakkoorden opvoert. De gouden eeuw van wapencontrole wordt
steeds verder verlaten, signaleert hij onderbouwt met een lijst met welk verdrag wanneer. Dit terwijl we tot vandaag de
positieve resultaten ervan nog kunnen zien, maar die verdampen wel. De
doomsday clock van de
Atomic
Scientists staat nu op 90 seconden voor twaalf. Dichter bij een
nucleaire catastrofe zijn we nog niet geweest, aldus deze vermaarde
atoomdeskundigen. De schrijver pleit dan ook voor het verwijderen van alle
kernwapens in Europa. Dat zou tevens een opmaat voor onderhandelen
over een oplossing voor Oekraïne kunnen zijn.
Helder overzicht
De
gelaagde maatregelen tegen de oorlog aan het slot van het boek hebben als
eerste stap een staakt-het-vuren. De schrijver herhaalt nog maar
eens: dat is geen capitulatie, maar een begin om te kunnen
onderhandelen. Maar hij komt ook met een achttal voorstellen om de
veiligheid in de wereld te vergroten van politiek om atoomcatastrofes
te voorkomen, via voedsel en energiebeleid, erkenning van de G20 naar
het versterken van de ontwapeningsgedachte. Het draait hier duidelijk om een mondiaal vredesperspectief.
Het
boek is informatief, zakelijk en beknopt. Het is overzichtelijke qua
indeling en vormgeving met kaarten en met een duidelijke tijdlijn. Het is jammer
dat er niet net wat meer tijd was voor redactie, waardoor typefouten
zouden zijn verwijderd. De gelaagde oorlog lijkt geschreven alsof de
schrijver voor hemzelf zaken op een rij zet met een ook voor derden mooi resultaat. Of je het eens bent met
Van Leemput of niet, alle lezers kunnen hun voordeel doen met het
heldere overzicht dat hij biedt. In deze korte bespreking is er
slechts hier en daar wat uit de publicatie aangestipt. De hele uitgave is in pdf vorm op het
internet te vinden of te koop voor €
20,- (inclusief verzending € 25,-) bij de uitgeverij
SOC21.
Noten:
*
Deze leveranties zouden botsen met het wapenexportbeleid. Dat is
echter niet coûte que coûte tegen
het leveren van wapens aan conflictgebieden, zoals de schrijver
beweert. Het is bijvoorbeeld binnen
de EU minder uitsproken: “De
lidstaten weigeren een uitvoervergunning voor militaire goederen of
technologie waardoor gewapende conflicten worden uitgelokt of
verlengd dan wel bestaande spanningen of conflicten in het land van
eindbestemming worden verergerd.”
Kortom een politieke afweging is nodig, en uitvluchten zijn mogelijk. Die multi-interpretabiliteit is ook
juist waarom het zo is gesteld.
** Bedoeld voor steun aan zwak en kwetsbaar net begonnen menselijk leven, maar ook bruikbaar als broedkast voor biologische wapens. Veel technologie heeft zo'n civiele en militaire functie, dat heet dual-use of goederen voor tweeërlei gebruik.
