vrijdag 8 oktober 2004

Boeing and Airbus: the Constitution and the defence Industry

In October 2004, harsh words exchanged between Washington and Brussels on subsidies to aircraft manufacturers made headlines. The foundations for this quarrel lay in an agreement made in 1992 between the European Union and the US on financial support to the producers of large civil aircraft, mainly Boeing and Airbus. Now that Airbus has become a mature company on this market, the contents of this agreement are souring trade relations between the US and the Union. The US accused European capitals of over-subsidising Airbus, and the US has brought a WTO case against the EU. Brussels states that the US government is misusing its tax benefits. The European Aerospace lobby (1) moreover claims that Boeing receives well above the 3 or 4% ceiling of turnover for indirect support to military and space programmes, providing identifiable benefits for the development or production of large civil aircraft. The word 'identifiable' is essential because subsidies for the production of arms are free of limits. All major trade agreements include a so-called 'security exception' clause. This clause was included, for example, in the Multilateral Agreement on Investments (MAI) which passed away after an effective lobby by anti-MAI campaigners, and it may also be found in chapters of WTO agreements, such as the GATS and TRIPS.

The security exception aims to keep defence production and the arms trade out of the free market paradigm. The exception states that countries may keep sovereignty on the issue of arms production and sales as long as policies do not pose a barrier to the free market and trade of civil products. In this way, the security exception is a double-edged sword. It leads to more subsidies for defence industries in the producer countries as they retain the freedom to subsidise national weapon manufacturers. On the other hand, it limits controls as controls may not hamper the free flow of trade and controls always affect the free flow of goods. This security exception clause can thus easily be used to downplay requests for stronger scrutiny of arms exports.

For the defence industry, the clause is perfect. Investments in civil aeronautics have their limits, but investments in military applications are free of those barriers. If a country wants to support its aeronautics, therefore, it can do so by spending the money destined for the military part which can spill over to the civil industry as long as it is not identifiable. This is what is happening in practice. In reaction to the Boeing-Airbus case, a special WTO solicitor for the White House in Geneva recalls an earlier WTO case in which Canada was ordered to withdraw its subsidies from the Canadian builder of aircraft Bombardier (2). The Canadian government responded by helping the military division of Bombardier. "The fact that no foreign company was able to bid on the contract would be open to challenge under international trade rules. Because the contract was for military training services, not civilian services, the Canadian government is able to invoke the security exception to shield the deal from the WTO's scrutiny. Meanwhile, Bombardier is able to use guaranteed profits from the defence contract to offset an often unpredictable civilian aircraft market," a Canadian peace researcher explained (3).

This security exception is also to be found on the last pages of the draft European Constitution. It states, "... any Member State may take such measures as it considers necessary for the protection of the essential interests of its security which are connected with the production of or trade in arms, munitions and war material; such measures shall not adversely affect the conditions of competition in the internal market regarding products which are not intended for specifically military purposes" (4). This is a text similar to those in the WTO agreements, even though a constitution is not a trade agreement. It is only one of the examples highlighting the neo-liberal programme underpinning the draft European Constitution. It does little to protect the rights of the citizens of Europe, let alone in the world. What is protected, in this case, are the interests of the defence industries and national armies. Moreover, this draft constitution contradicts efforts made since 1991 to develop an ethical arms export policy through the establishment of the European Union Code of Conduct on arms exports. It now gives national capitals a free hand on the issue of weapon production and exports, and no limits at all on arms exports.

Notes:
1. Position paper 'Trade issues' at www.aecma.org
2. Viktor Frölke, `Beide hebben schuld' ['Both are guilty'], NRC-Handelsblad (Dutch liberal daily), October 7, 2004.
3. See e.g.: Steven Staples, 'Globalization and Canada's Arms Industry,'Published in Peace and Environment News - July-August 2002. Ottawa.
4. See art III-436 1.b.

maandag 6 september 2004

Een overzicht van de RDM – Taiwan – onderzeeboot perikelen uit 2004

Vragen:(1)
  1. Waar zijn de tekeningen (blue prints) voor Moray of Sea Dragon?
  2. Is RDM nog betrokken bij de onderzeebootbouw in Taiwan? (Dit aangezien de RDM er als de kippen bij was na het aanbod van Bush.)
  3. Is het niet hypocriet van de Nederlandse overheid om wel voor tientallen miljoenen goederen naar Taiwan te verschepen voor reparaties, onderhoud, modernisering etc. maar nieuwe onderzeeboten uit te sluiten?
Gebruikte afkortingen:
CSIST
(Chung Shan Institute Science and Technology) Onderzoeks instelling betrokken bij ontwikkelen torpedo’s voor nieuwe onderzeeboot
CSBC
(China Shipbuilding Corp) Heeft enkele marineschepen gebouwd, waaronder in licentie de Chengkun-class fregatten
CSC
(China Steel Corp) Pantserplaten voor marineschepen, bouw scheepshuid

In April 2001 the United States offered Taiwan the biggest arms package since 1992, when father Bush gave permission for the sale of 150 F-16 aircraft to Tapei. The most remarkable part of the 2001 deals is the promisse to sell Taiwan 8 diesel submarines it can not build. De Verenigde Staten hebben zelf namelijk geen dieselaangedreven onderzeeboten, alleen nucleair aangedreven en kunnen deze diesels dan ook niet bouwen. Technologie moet van buiten komen. Het Witte Huis had meer beloofd dan het waar kon maken en stond in zijn hemd.

Niettemin stelde Ari Feisher, woordvoerder van het Witte Huis destijds:

This the beginning of the process. And, obviously, the United States would not have indicated they would be available to provide to Taiwan if we didn’t believe that we had the means to secure their production. The United States is confident that’s an accesable point.”(2)

Met deze stoere mannen taal werd het problem niet opgelost. Die oplossingen moeten van het buitenland komen en het buitenland staat niet te springen om de relaties met China verder te verslechteren. Met name de voor de hand liggende kandidaten Nederland en Duitsland niet. Twee auteurs van de Jane’s Information Group stellen niettemin dat er meer mogelijkheden zijn dan de Duitse, Nederlandse en Taiwanese variant die hier onder worden besproken. Wendell Minnick stelt dat Frankrijk een mogelijke leverancier kan zijn (Agosta-class), de Frans/Spaanse Scorpene-class, de Japanse Oyashio-classe (de Japanse grondwet verbied evenwel wapenhandel, MB), Australië (Collins-classe = Zweeds), een Britse onderzeeboot.

Bovendien zouden de VS kunnen leveren. Genoemd worden een Moray-klasse (wegens Egypte, zie later), producten van Newport News, Electric Boat. Tevens stelt Wendell dat: “Though rumors abound of secret German and Dutch plans to build the hulls and ship them to the US for outfitting, it would be a terrible waste of time and money. Though the US might be able to persuade Germany, the Netherlands or Sweden to issue licensing, it does not appear likely in the near future.”(3)

Jane’s auteur Steketee noemt en weerspreekt alle mogelijkheden.(4) Ergens moeten ze toch vandaan komen. Het zoeken naar mogelijke leveranciers wordt steeds creatiever er wordt zelfs gesproken over het inhuren van Russische technici op commerciële basis. Taiwan heeft dit al eerder geprobeerd nadat alle opties misliepen onderzeeboten in het Westen aan te schaffen. Echter zo stelt JDW ook met hulp is het te moeilijk voor Taiwan dergelijk ingewikkelde wapensystemen te maken.(5)

Ook the Los Angeles Times is verbaasd over het aanbod. Deze krant gaat op zoek bij de bron van alle verwarring, de regering van de Verenigde Staten. After a long survey into the question who can deliver the technology staff writer Jim Mann concludes that the decision to sell Taiwan subs was made in a crisis atmosphere (the downing of the U.S. spy plane) and without careful planning. He argues that the decision to promise Taiwan subs was a show of muscles.” Mann gaat ook uitgebreid in op de mogelijkheden dat de onderzeeboten in de VS worden gebouwd of dat Amerikaanse technologie naar Taiwan gaat. Under the heading ‘ License to steal?’ gaat hij gedetailleerd in op de mogelijkheid: “(…) the U.S. government might simply ask an American company to built Taiwan a submarine and not ask any questions about where the design came from. This position is backed by officials of the U.S. government and defence-industry.”(6) (Verkorte versie zie onder.) Deze weg wordt ook in andere bronnen genoemd (JDW en Defense News). Het is dus niet zo vreemd dat Van den Nieuwenhuyzen dacht dat hij zijn onderzeeboten wel zou verkopen. De regering van de VS was tot veel bereid.

Nederland

De Nederlandse overheid is pertinent in zijn uitspraken tegen de uitvoer van de onderzeeboot of technologie daarvoor. Alle in de Nederlandse pers of politiek opduikende mogelijkheden werden door de regering als onacceptabel van de hand gewezen. The Dutch government follows the old proposition that the sale of submarines to Taiwan must be prevented because it is a offensive weapon and could fuel an arms race between Taiwan and China and the Netherlands does not want to offend China with delivering such weapon systems to the island state.”

Ook de RDM ontkent dat zij de onderzeeboten zullen maken. “De Nederlandse overheid wil niet meewerken. Wij, noch de overheid zijn gepolst door de Amerikaanse Regering-Bush om ze te leveren. Bovendien willen we onze belangen in China niet in gevaar brengen,” aldus commercieel directeur J.D. Scherpenhuijsen van RDM in 2001.(7) Dat dit kwam niet geloofwaardig over na de woeste pogingen om onderzeeboten te leveren in 1996 en 1997 (zie onder).

Er zijn een aantal mogelijkheden waarop RDM mee zou kunnen werken:

1. bouw in de VS als samenwerkings project
2. bouw in de VS
3. bouw in Taiwan

(Beide laatste op basis van RDM ontwerp, zoveel mogelijk buiten Nederland om.)
4. Verder is er sprake geweest van een paar zeer creatieve Van den Nieuwenhuyzen ideeën.

Hieronder worden die verschillende opties kort besproken

Bouw in samenwerkingsproject:

Dit volgt de gang van zaken zoals die ook voor een niet doorgegaan Egyptisch project is voorgesteld. Het gaat om de levering van diesel onderzeeboten aan Egypte die enkele jaren geleden speelde. De Volkskrant en ook het jaarverslag van RDM gaat er van uit dat deze order mislukt is.(8) Bij deze levering was een driehoeks deal afgesproken tussen Ingalls en Lockheed Martin Naval Electronics & Surveillance Systems (NE&SS) Undersea Systems uit de Verenigde Staten, RDM Submarines en het Nederlandse scheepsontwerp bureau NEVESBU (dochter van RDM) en de Egyptische overheid. In het project is RDM Sub. the Moray design authority en production supervisor, terwijl Lockheed Martin NE&SS Undersea Systems het SUBIC 900 gevechtssysteem zal leveren en de integratie eervan in de onderzeeboot.(9)

Hiermee zou een begin worden gemaakt met de bouw van diesel onderzeeboten in de VS. Een ontwikkeling die in is gegeven door twee gedachten:
  1. de mogelijkheid diesels te exporteren en
  2. kennis te verwerven over mogelijkheden van in het bijzonder diesels uitgerust met AIP om deze beter te kunnen bestrijden.
    (Overigens is dit in de VS omstreden het overgrote deel van het militair establishment wil geen onderzeeboten exporteren en zo in de toekomst geconfronteerd worden met een sluipmoordenaar die ze zelf hebben geleverd.)
Het ligt voor de hand dat Taiwanorder voortborduurt op het Egyptische project. De technologie mag naar de Verenigde Staten en het is een kleine – alhoewel illegale – stap om dit toe te passen voor een andere levering. Met toestemming van de Nederlandse overheid zou dit de mooiste methode zijn, alhoewel bouwen op basis van Duitse 209-klasse onderzeeboten ook goed mogelijk is. De 209 wordt al in tal van landen gebouwd en de Duitsers hebben daarom veel kennis van de overdracht van noodzakelijke technologie. Echter Nederland geeft die toestemming niet en sluit de toepassing van Moray technologie voor een leverantie aan Taiwan categorisch uit.

Bouw in de VS

Ook in de vorige paragraaf ging het om bouw in de VS, maar hier wordt een minder elegante benadering van de VS besproken. Een optie waarvoor de beschikking over blauwdrukken essentieel is. Voorkomen moet worden dat een heel schip ontworpen moet worden dat zou teveel tijd gaan kosten. Om dit te voorkomen is een kant-en-klaar bouwschema zeer gewenst. Bouw in de Verenigde Staten heeft dan – boven die in Taiwan - de voorkeur, om voornoemde redenen, maar ook omdat men betwijfelt of de technologische kwaliteiten van de Taiwanese scheepsbouwers voldoende is om zelf onderzeeboten te bouwen.

In de Verenigde Staten werd gesteld dat koste wat kost aan blauwdrukken moet worden gekomen. De RDM speelt in die optie in ieder geval een rol. De LA-Times stelt “The RDM played a high came and said to U.S. officials the Dutch government couldn’t control what they did.”(10) Jim Mann schrijft onder het kopje ‘License to steal?’ de oplossing die op het Pentagon de ronde doet. De Amerikaanse regering vraagt een bedrijf de onderzeeboten te bouwen en stelt daarbij geen vragen over de oorsprong van het ontwerp. Een oplossing die zowel de Amerikaanse regering als de defensie-industrie wel ziet zitten. Dit artikel van Mann leidde tot aandacht in de Volkskrant. (26/07/01)

In Jane’s Defence Weekly en Defense News kwam de mogelijkheid ook aan de orde. Beide bladen laten er weinig misverstand over bestaan dat het met de fatsoensnormen in deze branche niet zo nauw wordt genomen. Jane’s (21/11/01) citeert een hoge medewerker van de Amerikaanse marine, die stelt dat de projecten Egypte en Taiwan wel samen op zullen trekken “hoewel de Nederlandse regering, dat de intellectuele eigendomsrechten bezit op de Moray [de onderzeeboot waar het hier om gaat, MB], heeft gezegd dat het Taiwan geen onderzeeboten zal leveren. Dit suggereert dat als een dergelijke deal plaats vindt het op slinkse wijze moet gebeuren. Een andere ambtenaar in de VS stelde dat zulke beperkingen niet onoverkomelijk zijn. De VS kan de blauwdrukken krijgen van een ander land dat de RDM-onderzeeboten heeft gekocht en ze doorspelen naar de Amerikaanse marine. No questions asked.”

Ook in weekblad Defence News wordt breed uit de doeken gedaan hoe de VS intellectuele piraterij gaan bedrijven. De mogelijke leverancier van de kennis zal “de mogelijkheid willen hebben te ontkennen dat ze de leverancier zijn.” (22-28/10/01) Het gaat hier om goed georganiseerde illegale wapenhandel van overheden. Het wordt voor de onderzeebootwatchers een leuke taak om te bekijken op basis van welke technologie uit welk land de Taiwanese onderzeeboten zijn gebouwd als ze over enige jaren – schreef ik destijds nog, in 2020 is 2025 de vroegste optie – in de vaart worden genomen. De Nederlandse overheid zelf sluit categorisch uit dat het hierbij om Nederlandse blauwdrukken voor de Moray mag gaan.(11) In de Volkskrant stelt Pacanda dan ook dat het om de Sea Dragon (de door Wilton Feijnoord ind e jaren tachtig aan Taiwan geleverde onderzeeboten) zal gaan. De RDM blijkt nog steeds mee te werken aan het project zo kan je afleiden uit de woorden van de voormalig RDM directeur.

Half oktober 2001 wordt in Washington een brainstorm bijeenkomst gehouden met Amerikaanse militairen, enkele Taiwanese militairen, wapenfabrikanten uit de VS, specialisten van buiten en gekwalificeerde scheepsbouwers uit de hele wereld. De RDM was er, CSBC ook, verder zijn de namen van de aanwezigen bij mij niet bekend. Er worden mogelijkheden bekeken, waarbij zowel bouw in de VS als Taiwan niet uit gesloten worden.(12) Voor bouw in Taiwan heeft/had de RDM een goede uitgangspositie.

Bouw in Taiwan

De derde optie is een eigen onderzeeboot. “Taiwan may build its own submarines if it is not able to acquire them from other countries. Taiwan's state-run China Shipbuilding Corp., in cooperation with Taiwan's Chungshan Institute of Technology, could build six to 10 of the submarines for military service starting in 2005. Taiwan's China Steel Company has developed HY submarine steel; China Shipbuilding Company has also begun studying and developing the design and build process of submarine hull on the basis of its experience in submarine servicing; and the development of heavy wire-guided antisubmarine torpedoes has gone underway at Chung Shan Academy of Scientific Research."

But key technologies for the submarine, including the torpedo fire control system and electronic radar system, still have to be obtained through the arms sale channel. (Ook hier zijn in 2020 stappen gezet, de VS leverde torpedo's aan Taiwan) Taiwan is currently exploring obtaining the parts to build submarines from other countries in the face of strict regulations on the export of submarine parts.(13) In August 2001 the US weekly Defense News wrote a report on the possibility Taiwan built the submarines themselves. Also in this report the transfer of key technologiues was said to be essential. For offering a helping hand with that the US military created a special task force.(14)

Begin jaren negentig zette Taiwan al eens een programma op om eigen onderzeeboten te produceren, onder de code naam ‘Water Star’. Het ging hier om een onderzeeboot die iets groter was dan een Duits 209-klasse ontwerp. "The Water Star project was divided into three phases. The first phase was to train personnel for the construction of the subs. The second phase was to build a base for the subs. And the third phase was the completion of the subs' construction," a defence source said. "The project was later scrapped because the navy could not get materials necessary for the construction of the subs. The navy had tried to buy some of the materials from Russia via North Korean but without success," he said. "It is a pity that the Water Star project did not succeed. If it could have been carried out as planned, we would not have had to beg the US to sell us submarines each year," he said.(15)

Het is mij niet duidelijk of het hier het project betreft waarbij de RDM betrokken was in die periode. Begin jaren negentig werkte de RDM met Taiwan een schema uit dat de onderzeeboten in Taiwan gebouwd zouden worden met assistentie vanuit Nederland. De deal ketste volgens dutchsubmarines.nl af omdat het te lang zou gaan duren. Eerst moest een werf gebouwd worden en daardoor zou de eerste onderzeeboot pas in 2000 van stapel lopen.

Vice Admiraal Hung Cheng-lo zei dat: “The previous experience of the (CSBC) shows that we Taiwanese are not inferior to the people of any other country.”(16) CSBC is niet zo’n goed lopend bedrijf als door voorstanders van bouw in eigen land wordt gesteld. Het bedrijf kampt met tekorten en te hoog betaalde arbeiders. De schulden beliepen 215 miljoen US$ in de periode jul 1999 - feb 2001. Privatisering, massaontslagen en loonmaatregelen zouden een oplossing moeten zijn.(17) Meer schepen bouwen voor de Taiwanese marine is een deel van de oplossing. Voor een reorganisatie is 629 miljoen US$ nodig.(18) Ook andere delen van de Taiwanese defensie-industrie bevinden zich in een allerminst rooskleurige positie. Aerospace Industrial Development Corp leed in 20000 een verlies van 61 miljoen US$ en wordt nu geprivatiseerd. In 2001 verwacht het bedrijf een verlies te leiden van 7 miljoen US$.(19)

Bovendien kwam CSBC regelmatig in het nieuws vanwege corruptie zaken, zoals rond de aanschaf van: de Lafayette-klasse fregatten uit Frankrijk waarbij 2,5 miljard FFr smeergeld werd ingezet;(20) vermoedelijke corruptie bij de verkoop van vier mijnenjagers door Duitsland aan Taiwan – een kwestie waarbij zelfs een marine officier werd vermoord en sprake was van betrokkenheid van Wilton Feijnoord (21);

Voor de onderzeeboten moet een breed scala aan producten gemaakt worden. Al die technologie is zeer hoogwaardig. Dieselmotoren moeten stil zijn om het voordeel van de onderzeeboot, dat hij niet zichtbaar is, uit te buiten, voorkeur heeft een Air Independent Propulsion AIP-system waar door een onderzeeboot lang onder water kan blijven.

Board Chairman van CSBC Yu Chen-nan merkte daarentegen op: “(…)that a group of technicans from a Dutch shipbuilding company [MOET DE RDM WEL ZIJN] recently visited CSBC after the US decided to sell submarines to Taiwan. They suggested that CSBC could build the submarines if the shipyard were to be modified and re-equiped. Noting that blueprints are key to building ships, Yu prommised that CBSC would be able to accomplish the shipbuilding mission if the first two were to be built with technical asistance from “a foreign company.”(22)

RDM is ook op dit vlak betrokken en geeft advies en CSBC moet blue prints hebben. Inmiddels zijn er twee mogelijke wegen om aan de technologie te komen, de blauwdrukken stelen of gebruik maken van kennis van een scheepswerf om in Taiwan of de Verenigde Staten de onderzeeboten te bouwen. Beide opties worden door de heer Pacanda niet uitgesloten, maar niet op basis van het Moray (moeraal) ontwerp, maar op basis van het Sea Dragon (Zwaardvis) ontwerp.(23) 
 
In alle gevallen - diefstal en bouw op basis van een ouder ontwerp - is sprake van de RDM. Er is wel sprake geweest van Taiwan in de contacten. Zie Naval Institute Proceedings maart 1999 en ook de Federation of American Scientists stelde dat: “Netherlands submarine builder RDM provided Taiwan with a pair of Zwaardvis-class submarines, and is in the running for Taiwan's planned construction of up to a dozen diesel submarines (despite previous the Netherlands government prohibition against military sales to Taiwan).”(24)

We hope that the government will entrust China Shipbuilding with the task of building submarines using technology transferred from the US. Chung Shan can develop combat systems for the subs at the same time.” (25) Dat RDM-S daarbij betrokken zal zijn is voorlopig niet uitgesloten.

Creatieve oplossingen

Heel bont maakte Joep van de Nieuwenhuijsen het toen hij van de overheid gekochte onderzeeboten in maart 1996 via de Antillen naar Taiwan wilde verkopen. De Antilliaanse autoriteiten hebben geen bezwaar, maar ook geen bevoegdheid op dit gebied. Gmelich Meijling schakelt direct Joris Voorhoeve in, minister van Defensie en met Antilliaanse Zaken in de portefeuille. In 1996 tovert van de Nieuwenhuijsen nog een mogelijkheid uit de hoge hoed. In Argentinië liggen nog twee onderzeeboten, inclusief blauwdrukken, oorspronkelijk bestemd voor Iran, maar na de machtsovername door de ayatollah’s geen gewenste bestemming meer. Hier verslikt van den Nieuwenhuijsen zich. De deal gat niet door en zijn onderpand van een miljoen gulden is hij kwijt, zo verklapt een medewerker van de RDM het weekblad Fem de Week.(26)

Nederlandse leveringen

Je zou het bijna vergeten wegens alle commotie, maar Taiwan is een van de belangrijkste afnemers van Nederlandse wapentechnologie. In de periode januari 1997 – juni 2003 neemt het de tiende plaats in, nog voor landen als Noorwegen en Frankrijk. Met andere woorden het behoord tot de belangrijkste klanten buiten de NAVO en laat zelfs landen uit het bondgenootschap achter zich. Het gaat grotendeels om reserve onderdelen, reparaties en moderniseringen van de eerder geleverde onderzeeboten van de Sea Dragon klasse. Dit betekent dat er stevige contacten zijn tussen de RDM en Tapei, maar ook andere Nederlandse bedrijven leveren onderzeeboottechnologie.

Eindnoten:

1) Dit is een briefing die ik schreef in september 2004. Engels en Nederlands zijn door elkaar gebuikt (Het eerste uit vermelde bronnen). Veel informatie gedateerd, maar aangezien de kwestie nog steeds speelt heb ik het april 2018 online gezet.
2) Charles Snyder, ‘Source of submarines unknown,’ Tapei Times 26/04/01.
3) Wendell Minnick, ‘US should be able to deliver on submarines,’ Tapei Times 03/05/01
4) Menno Steketee, ‘Gezocht: bouwer van onderzeeboten/VS bouwden zelf in 1960 laatste onderzeeër,’ NRC-Handelsblad 27/04/01.
5) Wendell Minnick and Robert Karniol, ‘Russians talk subs with Tapei,’ JDW 20/06/01, p. 35.
6) Jim Mann, ‘U.S. promised Subs To Taiwan It Doesn’t have,’ Los Angeles Times July 15, 2001.
7) Onno Buiter, ‘RDM: geen interesse in Taiwan; betrekkingen met China,’ Arnhemse Courant 27/04/01.
8) Stieven Randharie, ‘Geen duikboten voor Taiwan, zelfs geen oude,’ Volkskrant 03/09/04.
Menno Steketee, ‘Egypt intent on Moray submarines,’ Jane’s Defence Weekly 17/10/00, zie verder voor de status van dit contract (http://www.dutchsubmarines.com/export/export_moray.htm).
10) Zie Jim Mann 15/07/01.
11) “Zoals in antwoord op uw vragen van 26 april jl. is gemeld bij gebruik van Moray-technologie door derden instemming van de Nederlandse Staat vereist. Deze toestemming zal niet worden verleend voor gebruik ten behoeve van een eventuele Amerikaanse levering aan Taiwan,” dat staat antwoorden 444 (vragen Koenders Apostolou (5/12/01), tweede kamer 2001-2002.
12) Zie met name Brian Hsu, ‘Military, US hammering out sub deal,’ Tapei Times 17/10/01.
13) op cit. FAS 15/08/99, onderstreping MB.
14) Taiwan Defense Ministry Mum on Submarine Report, Tapei Central News Agency 29/08/01 (http://www.cna.com.tw); en ‘Tapei Envisions Domestic Sub; International reluctance may put expertise, blueprints out of reach,’ Defense News 27/08-02/09/01, p. 1 & 4.
15) Brian Hsu, ‘Taiwan is ready to produce its own submarines,’ Tapei Times
16) Brian Hsu, ‘Taiwan able to build ships on wish list: official,’ Tapei Times 13/04/01
17) State-run shipbuilding firm may go bust,’ Tapei Times 07/05/01
18) ‘Government decides to help sinking shipbuilder,’ Tapei Times 21/05/01
19) ‘Aercraft maker to be privatized,’ Tapei Times 09/05/01
20) Su Tzu-yun, ‘Penalizing those who made the right choice,’ Tapei Times 27/10/00; ‘Editorial: Getting payback for payoffs,’ Tapei Times 02/02/2001 en ‘French ex-minister stand trial,’ Tapei Times 20/02/01 (resp. http://www.tapeitimes.com/news/2000/10/27/print/0000058869;
21) Zie noot 4 TT 05/04/01 en Martin Broek, ‘Taiwan en Feijnoord,’ VeeDee AMOK nr. 3, 1994.
‘Dutch rule out sub sales to Taiwan,’ sia Times online 01/06/01 (http://atimes.com/china/CF01Ad01.html), Bangkok Thailand.
23) Stieven Randharie, ‘Geen duikboten voor Taiwan, zelfs geen oude,’ Volkskrant 03/09/04
(http://www.fas.org/man/dod-101/sys/ship/row/rocn/hai-lung-2.htm), Created by John Pike, Maintained by Webmaster Updated Sunday, August 15, 1999.
25) Brian Hsu, ‘Taiwan is ready to produce its own submarines,’ Tapei Times 07/05/01
26) Stan de Jong, ‘Help de bedrijvendokter is terug,’ FEM/De Week, 17/10/98, p. 20-23.


U.S. Promised Subs To Taiwan It Doesn't Have
Los Angeles Times, July 15, 2001, Pg. 1

(…)
License to Steal? 
That raises the third possible solution--that somehow an American company can find a roundabout way to build a diesel submarine based on the Dutch or German designs, even though these European governments haven’t licensed the plans for use in Taiwan.
In other words, the U.S. government might simply ask an American company to build Taiwan a submarine and not ask any questions about where the design came from.
Getting Taiwan a submarine "is going to involve some sleight of hand," said Larry M. Wortzel, director of the Asian studies center at the Heritage Foundation, a conservative think tank in Washington.
This option has been under serious consideration within the U.S. government.
"Maybe industry could just do this. We could leave it in their hands, and Berlin and Amsterdam wouldn't be involved at all," said a U.S. official who has taken part in the intragovernment discussions.
Under this scenario, an American company might get blueprints from a third country--that is, one of the many other nations that have bought German or Dutch diesel submarines.
In such a transaction, whoever gives those designs to the United States might not even know that the submarines would go to Taiwan. That way, said one U.S. official, the Germans or Dutch and the third country "would have
plausible deniability." Such an arrangement could prove to be of questionable legality.
In cases involving blueprints or other proprietary technology, "the options are that you own it, you license it or you steal it--and we have laws against stealing," noted Lucinda Low, a Washington lawyer who is a former chairman of the American Bar Assn.'s section on international law.
There are two U.S. companies likely to be involved in building submarines for Taiwan. One is Northrop Grumman Corp., which recently purchased the Litton Ingalls shipyards in Pascagoula. The other is Lockheed Martin Corp., which sells advanced electronics systems used on submarines.
Both companies make clear they would be eager to work on submarines for Taiwan. Spokesmen for both companies emphasize, though, that the decision is in the hands of the Bush administration.
"Lockheed Martin would certainly welcome the opportunity to be the systems integrator for any diesel-powered submarine the Taiwan government may decide to buy," said Tom Jurkowsky, the company's vice president for
communications.
"We stand prepared to help in any way we can," said Randy Belote, a spokesman for Northrop Grumman.
In a statement about the possibility of a Taiwan sale, Northrop Grumman pointedly noted that its Litton Ingalls shipyard "has, in the past, had business relationships with both the Dutch and German submarine designers."
When reminded that the Dutch and Germans have said again this year they will not let their designs be used for Taiwan, Northrop Grumman’s Belote questioned whether the European opposition is the final word. "They [the Dutch and Germans] have said that," Belote answered. "But how serious is that?"
The Bush administration consulted with Northrop Grumman executives in the weeks leading up to its submarine decision, Belote said.
Asked whether Northrop Grumman might go along with a scenario in which the Dutch or German designs might be used without any license, Belote sidestepped the question: "I really don't know. . . . I can't imagine the U.S. government would get involved in a situation where it would bypass the will of another government."
Jurkowsky said this licensing issue won't arise with Lockheed Martin because it won't serve as the prime American contractor for Taiwan's submarines. It will merely supply the electronics systems put on submarines that some other company will build.
Some within the U.S. government make it clear they would be eager to help out American industry and to please Mississippi's two powerful senators, if they can. "Whatever option [for building Taiwan's submarines] is decided upon, something's going to happen in Mississippi--I feel certain about that," quipped a Pentagon official.(…)”