Keuze voor onbemande onderwater wapens of onderzeeboten?

De minister van Defensie gaat meer F 35 gevechtsvliegtuigen aanschaffen, een veel te duur toestel dat is gekozen onder druk van de luchtmacht en de wapenindustrie (en van de wens Amerikaanse nucleaire wapens te houden in Nederland). Het volgende veel te dure project wordt alweer overwogen, zowel in Nederland als in een aantal Europese landen. Terwijl de ontwikkeling van onderwaterdrones ongekend snel gaat, kijken de marines naar uitbreiding of vervanging van hun onderzeebootvloot. Gaan deze landen uitgaven doen voor een verouderd wapen?

bron

Dit is geen pleidooi voor onderwater drones. Het is ook geen kritiek op het Ministerie van Defensie dat een wapen voor wereldwijde machtsontplooiing wil aanschaffen. Deze tekst wil een vraagteken zetten bij de wens van de militaire industrie, defensiekennisinstituten en overheid om in 2027 een nieuwe generatie onderzeeboten aan te schaffen. Meer geduld zou miljarden kunnen besparen.

De omgeving voor militaire operaties verandert snel door de nieuwe technologie. Cyberspace is door Nederland toegevoegd aan de militaire domeinen, naast land, lucht, zee en ruimte. De mogelijkheden van kunstmatige intelligentie zijn een nog amper ontgonnen gebied. Militaire satellieten gaan steeds vaker en goedkoper de ruimte in om het aardoppervlak af te zoeken voor het verzenden van data naar de andere kant van de wereld en het waarnemen van bewegingen bij de tegenstander – zoals snuiverende onderzeeboten. Deze technologische ontwikkelingen maken dat wapens sneller verouderen. Dat is te zien in de verschuivende verdeling van de Defensiebudgetten. Het Europese Defensie Agentschap (EDA) becijferde dat in 2006 bijna twee derde naar weddes ging. In 2017 was dat minder dan de helft. Het aandeel van wapens en onderhoud groeit snel.

Een van die militaire ontwikkelingen zijn de drones, de onbemande vlieg-, voer- en vaartuigen voor boven en onderwater. Onderwater drones zijn bedoeld voor verschillende taken, waaronder het afvuren van raketten, het leggen van zeemijnen, het lanceren van torpedo's en het verzamelen van inlichtingen. Ze worden gebouwd in vier categorieën: klein, gemiddeld, groot en extra groot. De Amerikaanse marine noemt ze essentieel om de vloot van grote en kwetsbare schepen te reorganiseren naar een vloot die bestaat uit meer en kleinere eenheden, zoals in een recent onderzoeksrapport voor het Congres wordt uitgelegd.

bron

Een van die extra grote onderwater drones is de de ORCA. Ze kan te water worden gelaten vanaf een schip met een groot dek, wegvaren uit een inwendig dok of vertrekken van een basis. De Amerikaanse marine besteed er in 2020 $ 182 miljoen aan en heeft in de periode 2020-2024 een serieus bedrag van ruim 800 miljoen dollar voor de aanschaf van negen van de boten bestemd, waarvan er sinds februari 2019 al vijf bij Boeing zijn besteld.

De eveneens bij Boeing gebouwde voorganger van de ORCA had al een bereik van zo'n 6.500 zeemijlen en moest maanden onderweg kunnen zijn. In vergelijking met bemande onderzeeboten zijn de onbemande schepen stiller, goedkoper en kunnen ze ingezet worden bij risicovoller taken, aangezien bij verlies geen getrainde bemanning zal sneuvelen.

In Nederland heeft kennisinstituut TNO een evaluatie gedaan naar de mogelijkheden van onbemande onderwater drones om door Nederland gewenste onderzeeboottaken in 2027 uit te voeren. De conclusie dat ze falen op het gebied van verplaatsing van Speciale Troepen voor geheime missies spreekt vanzelf. Maar ze falen ook op andere aspecten, vanwege technologische redenen. De ORCA wordt in de evaluatie niet genoemd – waarvan er in 2024 dus al negen zullen moeten varen – en daarmee ontbreken ook de voorziene mogelijkheden van deze onderwater drone, zoals los van een moederschip opereren, het afvuren Tomahawk kruisraketten en torpedo's.

Ontoereikendheid van beschikbare kunstmatige intelligentie speelt een hoofdrol om geschiktheid voor een aantal door Nederland gewenste militaire taken te betwijfelen. Investeringen in de ontwikkeling van AI gaan zo mogelijk nog sneller dan die van drones. Alleen al de militaire budgetten in de VS voor onderzoek naar kunstmatige intelligentie schieten de lucht in: in 2018 1,6 miljard naar 2,4 miljard in 2020 en verwacht mag worden dat hierdoor technologische barriéres geslecht zullen worden. Niet het conservatief onderzeeboten door onderzeeboten vervangen, maar een Nederlandse pas op de plaats lijkt gewenst en goedkoper.