Een mens is een kwetsbaar wezen. Dat geldt voor vluchtelingen in
veel te volle opblaasbootjes, in vrachtwagens of aan grenzen zonder de
juiste documenten. Maar eigenlijk gaat dat voor ons allemaal op. Die
kwetsbaarheid delen is een strategie om hem wat kleiner, behapbaarder,
te maken. Dat doe je toch vooral door jezelf met andere mensen te
omgeven, zoals familie, vrienden, kameraden, voorbijgangers.
Deze week ging een kameraad van me dood, Peter Custers. Marxist tot
in zijn kleine teen. Intellectueel, activist, rusteloos zoeker naar een
betere wereld. Hij voegde een begrip aan mijn vocabulaire toe:
ongelijksoortige ruil.
Daarmee doelde hij op het verkopen van wapens aan landen die daarvoor
betalen met het geld dat ze verdienden aan waardevolle grondstoffen of
productie. Hij schreef erover voor de tijdschriften
't Kan Anders en
VDAMOK.
Bij
BONK (Burgerlijke Ongehoorzaamheid Non-Coöperatie, 1985-1988) leerde ik
hem kennen. Daar begon mijn antimilitaristische avontuur dat tot nu toe
voortduurt. Peter stapte daarna ook in andere werelden. Uit een daarvan
kwam zijn boek voort:
Capital Accumulation and Women's Labor in Asian Economies,
over de rol van vrouwen in de Aziatische lage lonen arbeid. Een paar
weken voor zijn dood stuurde hij een mailtje dat dit boek – na een
vertaling in het Bengaals - ook in het Koreaans zou worden uitgeven.
Hij schreef daarnaast ook het lijvig boek
Questioning Globalized Militarism. Nuclear and Military Production and Critical Economic Theory
over de militaire en nucleaire productie en de Waardeleer van Marx.
Productie kan ook leiden tot negatieve waarde, en de rol van de Staat
als sturend element moet niet vergeten worden, betoogde Peter. Ook de
theorie van ongelijksoortige ruil werd er verder in uitgewerkt. Het boek
eindigt met de zin: “Given the destructive impliations of the
production and the export of arms, the capitalist system itself needs to
be understood as deeply paradoxial.”
Ik moet er aan denken als ik pleidooien lees voor militaire interventie in Syrië, door het
gooien van bommen, maar ook in (
safe havens) of boven Syrië (
no-fly)
waartoe steeds meer opgeroepen wordt. Ook door mensen die ik ken als
kritisch als het gaat om economische machtsverhoudingen in de wereld.
Het medeleven met de massale hoeveelheid vluchtelingen lijkt de
kritische houding te overstemmen. Maar is het door AK geleidde regime in
Turkije dan opeens een goede bondgenoot, terwijl ze zelf oorlog op het
vuur gooien in Syrië? Zullen NAVO-landen en hun bondgenoten (wie
anders?) een no-fly zone gaan handhaven in het belang van vluchtelingen,
of in hun eigen economisch en militair belang? De glijdende schaal
waarop je terecht komt als je militaire middelen gaat inzetten, zelfs
als dat 'alleen' een no-fly zone is, werd aangetoond in Irak 1991-2002
en Libië 2011.
Een dergelijk ingrijpen is net zo min als de toegenomen Russische
steun voor het regime van Assad in het belang van een oplossing van de
burgeroorlog in Syrië. Niet alleen de spanningen in Syrië zelf zullen er
door oplopen. Rusland zal zich er in krasse bewoordingen tegen
uitspreken. De Westerse reactie zal niet lang op zich laten wachten en
de verhouding zal er nog verder door verslechteren. Dat zal ook
repercussies hebben ver buiten het Midden-Oosten. Er is een gezamenlijk
belang: het bestrijden van de islamistische groepen in Syrië. Dat zou
een begin van een diplomatieke oplossing kunnen zijn.
Het klinkt na decennia lang militair optreden misschien naief, maar ik ben niet de enige die zo denkt. Ook
Staffan de Mistura de speciale gezant van de Verenigde Naties voor Syrië kwam onlangs met een dergelijke oplossing.
Peter maakte ook analyses over het conflict en dacht over
oplossingen. Het doet me oprecht verdriet dat hij er niet meer is. Wat
ik me nog levendig herinner is de tekst van Che Guevara op een
schilderij boven zijn schoorsteenmantel: "At the risk of seeming
ridiculous, let me say that the true revolutionary is guided by a great
feeling of love." Het linkt zo lief en is zo waar. Maar die liefde
betekent ook dat je nadenkt hoe je de kwetsbaarheid van mensen zo min
mogelijk geweld aandoet. Met militaire middelen een snel einde maken aan
de crisis in het Midden-Oosten en de regio daaromheen is een illusie,
die voorbijgaat aan de machtmechanismes en economische belangen die de
crisis nu juist veroorzaken. De basis voor de vluchtelingenstromen is
gelegd tijdens de reeks oorlogen die in 1990 begon. Zowel
The Nation als
Radio Free Europe hebben deze week daarover teksten. Doormodderen op dezelfde weg is geen oplossing.
