De
zwaarste gevechtsschepen van de Nederlandse marinevloot zijn de vier
luchtverdedigings- en commandofregatten (LCF). Deze LCF fregatten
kunnen een vlootverband beschermen tegen vijandelijke dreigingen
vanaf zee en uit de lucht (vliegtuigen en raketten). Daarnaast kan de
marinestaf vanaf de schepen op de hele wereld grootschalige
operaties aansturen.
 |
| Testopstelling bij Thales in Hengelo, december 2014 |
De LCF
fregatten zijn 'stealth', door speciale technieken zijn ze minder
goed zichtbaar voor radar. De schepen hebben een uitgebreid
wapenarsenaal: een kanon dat kan worden ingezet tegen vijandelijke
schepen en landdoelen, verschillende soorten raketten (ESSM, SM-2 en
Harpoon) en torpedo’s die zowel vijandelijke oppervlakteschepen als
onderzeeboten kunnen uitschakelen. Bijzonder aan de LFC fregatten is
de zeer geavanceerde lange-afstandsradar (Smart-L Extended Long
Range-radar) van het Nederlandse wapenbedrijf Thales.(1) Deze kan
over een afstand van honderden kilometers doelen opsporen en raketten
daarop richten. Vooral relevant vanuit militair oogpunt is dat deze
radar intercontinentale ballistische raketten (raketten die een deel
van hun baan buiten de dampkring afleggen) kan opsporen en volgen.
Daarmee spelen de LCF fregatten een rol in de nucleaire
oorlogvoering, want de meeste ballistische raketten zijn nucleaire
raketten.
De
Nederlandse Smart-L radartechnologie is vooralsnog de enige in zijn
soort, naast het Aegis-systeem dat de VS heeft ontwikkeld. De
technologie maakt deel uit van het NAVOraketschild. De radar- en
vuurleidingsgegevens worden doorgeven aan een partner die over
anti-ballistische raketten (ABM) beschikt, die de ballistische
raketten vervolgens uitschakelen.(2) Dat kan de Verenigde Staten,
maar binnenkort ook België, zijn. De Nederlandse marine beschikt
(nog) niet over de Standard Missile 3 (SM-3) raketten waarmee de
ballistische raketten kunnen worden vernietigd.(3)
Kolonel
ter Zee Woudstra noemt in de Militaire Spectator dat overdragen van
informatie over projectiel en baan een “vuurleidingsoplossing
aandragen.”(4) Volgens de marineofficier zou de “verbetering
van permanente escalatiedominantie tegen luchtdreiging en het
daadwerkelijk kunnen uitschakelen van ballistische raketten (…)
hoog op de Nederlandse defensieagenda moeten staan.” Met andere
woorden: ook Nederland zou SM-3 raketten moeten aanschaffen.
Het
raketschild
Raketschild
is een misleidende naam. Het suggereert een defensief wapensysteem
dat een grote
dreiging vermindert. In werkelijkheid is het raketschild een
gevaarlijk concept dat het nucleaire evenwicht verstoort. Dat
evenwicht is erop gebaseerd dat Rusland en de VS nucleair ongeveer
even sterk zijn, en beiden een conflict dus niet kunnen winnen. Nu de
NAVO met het raketschild wapens ontwikkelt om de nucleaire slagkracht
van de Russen te ondermijnen wordt een oorlog voor Amerika winbaar,
en voelt Rusland zich bedreigd.
Het
raketschild moet niet verward worden met Ronald Reagan's Star Wars of
Strategic Defense Initiative (SDI) waarmee de wapenwedloop tijdens de
Koude Oorlog werd opgevoerd. Star Wars droeg door zijn enorme kosten
bij aan de implosie van de Sovjet-Unie en aan een enorm
begrotingstekort in de VS. Het huidige raketschild is een compleet
ander project, dat mogelijk werd nadat de neoconservatieve regering
van Bush jr. in 2002 besloot zich terug te trekken uit het
anti-ballistische rakettenverdrag (ABM), dat een hoeksteen was voor
het nucleair ontwapeningsbeleid. Het uitgangspunt van het ABMverdrag
was dat als een van de wereldmachten een systeem tegen nucleaire
ballistische raketten zou bouwen, de andere wereldmacht zijn arsenaal
ballistische raketten zou gaan opvoeren om dit te compenseren,
waardoor een oneindige spiraal van een offensievedefensieve nucleaire
wedloop zou ontstaan. Het ABM-verdrag moest zo'n uitzichtloze en
riskante wedloop voorkomen. De regering Bush ontwikkelde na
annulering van het verdrag een grootschalig en uiterst kostbaar
raketschildsysteem. Zijn pragmatische opvolger Obama verlegde de
focus van de ambitieuze Bush-plannen naar een raketschild dat bestond
uit kleinere en meer diverse eenheden (ALTBMD). (5) Zo gingen de
kostbare ontwikkelingen door. De Amerikaanse Rekenkamer (GAO)
becijferde onlangs dat sinds 2002 al 123 miljard is gespendeerd aan
een systeem om ballistische raketten neer te schieten.(6)
Deze
stappen van Amerikaanse presidenten werden nagevolgd door de
NAVO-lidstaten. Hoewel de NAVO keer op keer bezwoer dat het
raketschild niet tegen Rusland was gericht maar
tegen Noord-Korea en Iran, voelt Moskou zich bedreigd door de
verstoorde nucleaire balans. Het raketschild verkleint de
mogelijkheden van de Russische ballistische raketten, het
belangrijkste Russische wapens tegen een conventioneel veel sterkere
NATO. En dat terwijl Rusland de NAVO-invloed steeds dichter bij zijn
grens ziet komen. Het leidde tot grotere politieke afstand met
Rusland.
Rusland
reageerde onder meer door onderdelen van het raketschild in Europa te
benoemen als doel voor een nucleaire aanval bij het uitbreken van een
gewapend conflict. Dat gebeurde al in 2000 bij de opening van het
radarstation in Vardo in Noorwegen (7) en recentelijk, in 2015, vroeg
de Russische ambassadeur in Denemarken (8) zich openlijk af of
Kopenhagen zich realiseerde dat raketschildtechnologie op
marineschepen betekent dat Deense schepen doelwit kunnen worden voor
Russische kernraketten. Dit soort uitspraken worden dan in Europa
weer als zeer bedreigend ervaren. Het raketschild staat hoog op
het lijstje dreigingen dat in de Russische defensiedoctrine genoemd
wordt.(9)
Die
risico-analyse wordt ook binnen de NAVO opgemerkt. Zo stelt het hoofd
operaties van de Amerikaanse marine, Bruce Stubbs: “Moskou kan
de marineschepen met BMD-capaciteit zien als een 'strategisch'
doelwit.” Het type doelwit dat bij een dreigend verlies tijdens
een militair conflict kan worden beschouwd als legitiem doel voor een
nucleaire aanval.(10)
Het
raketschild kent onderdelen in de ruimte, op het land en op zee. De
installaties op land,
zoals in Polen en Roemenië, krijgen de meeste aandacht.(11)
Identieke wapens zijn gestationeerd
op zee. Die zijn niet alleen mobieler, maar ook veel minder zichtbaar
voor pers en
publiek. De Amerikaanse website The National Interest schreef:
"België heeft stilletjes
beslist om nieuwe fregatten te voorzien van projectielen die buiten
de atmosfeer raketten kunnen onderscheppen (interceptors). Een
systeem dat verdacht veel lijkt op het Amerikaanse
Aegis-systeem."(12)
Belgen,
Hollanders en de SM-3
De sterk
geïntegreerde Nederlandse en Belgische marines spelen beiden een
belangrijke rol in het raketschild. In 2016 werd een Memorandum of
Understanding (MoU) gesloten waarin werd vastgelegd dat beide landen
streven naar aanschaf van identieke fregatten, vooral voor de
bestrijding van onderzeeboten.(13) Het gaat om M-fregatten, die
Nederland al heeft maar wil vervangen door nieuwere exemplaren.
België gaat er een miljard euro voor begroten, Nederland € 730
miljoen.(14) Het financiële verschil kan veroorzaakt zijn doordat
België wel de SM-3 anti-raket-raketten op de schepen wil plaatsen
(zogenaamde 'shooter capaciteit') en Nederland niet. De Nederlandse
marine heeft met de radar- en vuurgeleiding op de LCF-fregatten al
een raketschildtaak.
België
wil zijn nieuwe M-fregatten uitrusten met SM-3 raketten (mits andere
landen zich aansluiten, anders wordt het te duur), scheef de
Belgische krant De Morgen in december 2016.(15) Op pagina 149 van de
Belgische Strategische Visie staat: "Onze fregatten zullen
desgewenst ook kunnen ingeschakeld worden in een Ballistic Missile
Defense-systeem aangezien ze zullen in staat zijn om missiles af te
vuren die ballistische missiles kunnen engageren buiten de dampkring
van de Aarde. Dit zal in samenwerking dienen te gebeuren met
radarsystemen die in staat zijn tot langeafstandsdetectie aan boord
van bijvoorbeeld luchtverdedigingsfregatten."(16)
Dit zou
van de combinatie van de Nederlandse LCF-fregatten (het duurste
wapenplatform dat Nederland bezit, bij aankoop € 600 miljoen per
schip met momenteel een modernisering t.w.v. € 100-250 miljoen) en
de Belgische M-fregatten een volwaardige deelnemer aan het
raketschild maken. De Nederlandse schepen kunnen doelen vinden,
volgen en anti-raket raketten begeleiden, maar niet zelf afvuren. Dat
kunnen de Belgische schepen dan weer wel. De Nederlandse minister van
Defensie verklaarde in januari 2017 dat de uitbreiding van de
Nederlandse gevechtskracht door de invoering van een 'shooter'
capaciteit voor Nederland nu niet aan de orde is, maar dat dit later
nog kan komen.(17) Gezien de lobby voor de SM-3 is het goed mogelijk
dat het 'later' van de minister al snel op de agenda komt.
De
raket
De
zogenaamde SM-3 raketten van de Amerikaanse wapengigant Raytheon zijn
6,5 meter lange
stukken staal met een gewicht van 1,5 ton. Ze worden afgevuurd met de
enorme snelheid van 16.000 km p/u. Het prijskaartje ligt tussen €
10 miljoen en € 24 miljoen per stuk.(18) Tot nu toe heeft de
Verenigde Staten al € 1.766 miljoen in de ontwikkeling van de raket
gestoken.(19) Ze zijn het belangrijkste onderdeel van het raketschild
tegen ballistische raketten voor de middellange afstand (IRBM, met
een bereik van 3.000 km tot 5.500 km). Technisch is het systeem
bepaald niet feilloos. Grofweg gesteld is sinds 2002 de helft van de
testen mislukt.(20) Ook bij de meest recente test ging het mis.(21)
Door een menselijke fout, zo bleek tot opluchting van de
betrokkenen.(22)
In
oktober 2016 analyseerden Russische militairen de mogelijkheden van
de SM-3 raket en stelden vast dat deze de intercontinentale
ballistische raketten (ICBM) van Russische onderzeeërs al tijdens de
eerste fase van hun vlucht kunnen vernietigen. Volgens de Russische
generaal Poznikhir leidt dit tot een "ernstige bedreiging van
het nucleaire potentieel van Rusland en China”, onder andere omdat
raketten al geraakt kunnen worden voordat de verschillende kernkoppen
splitsen en elk op een doel afgaan.(23) Dat verzwakt de mogelijkheden
van Russische en Chinese raketten aanzienlijk en betekent een vergroot
nucleair overwicht voor de NATO. Het raketschild zou ook bij de VS
het idee kunnen doen postvatten dat een nucleaire oorlog winbaar is,
hetgeen in het licht van de spanningen met Noord-Korea een uiterst
gevaarlijk idee is.
De
raketten kunnen ook een rol spelen tegen satellieten in de onderste
lagen van de ruimte,
een domein dat steeds belangrijker wordt in oorlogvoering.(24)
De VS
heeft ook een andere raket getest voor BMD-taken, de zogenaamde
SM-6.(25) Het Brits/Frans/Italiaanse wapenbedrijf MBDA (met een
financiële holding in Nederland) ontwikkelt de Aster Block1 NT om
ingezet te worden voor raketschildtaken.(26) MBDA is een
samenwerkingsverband van de bedrijven BAe, Airbus en Leonardo
(voorheen Finmecannica).
Cruciale
rol voor radar
Voordat
een raket koers kan zetten naar het doel moet dit eerst worden
geïdentificeerd. Hier komt de bijdrage van de Nederlandse
wapenindustrie en marine aan het raketschild naar voren. Voor het
vinden van het doel heb je een bijzonder goed radarsysteem nodig. In het
Amerikaanse militaire weekblad Defense News benadrukte
raketschildanalist Tom Karako van het Center for Strategic and
International Studie dit belang onlangs nog: “[D]e raket heeft
over het algemeen een groter bereik dan de radar. Het gebied dat
wordt verdedigd wordt niet beperkt door de raketten, maar door de
radar.”(27)
Een
krijgsmacht kan kiezen voor het Amerikaanse Aegis-systeem of voor de
Smart-L Early Warning Capability (EWC) van Thales Nederland.28 Meer
smaken zijn er niet. Hoewel onlangs werd bekend dat het Italiaanse
Leonardo-Finmeccanica en Franse Thales in een conflict verwikkeld
zijn wie een nieuwe raketschildradar voor nieuwe fregatten mag
bouwen. De geschiedenis toont aan – ook op militair maritiem
materieelbeleid – dat het wel even kan duren voordat zo'n strijd
beslecht is. De fregatten moeten binnen een samenwerkingsverbond voor
militair materieel (Organisation Conjointe de Coopération en matière
d'Armement / Organisation for Joint Armament Co-operation, OCCAR
(29)) ontwikkeld worden. “Het idee is om een Europees
Aegis-gevechtssyteem te ontwikkelen,” zegt een anonieme bron
uit Franse defensiekringen. Van OCCAR zijn Duitsland, Frankrijk,
Italië, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Zweden lid. Nederland is
niet verder gekomen dan niet-lid dat deelneemt in programma's.
De
Smart-L radar van Thales wordt momenteel geplaatst op de vier
Nederlandse luchtverdedigingsfregatten. Nederland zal daardoor in
2020 een sterke sensor hebben voor het vinden van ballistische
raketten en daarmee een militair belangrijke rol in het
raketschildproject vervullen. 'Ongeëvenaard' zegt Thales Nederland
zelf over de radar. Het systeem wordt ook elders geprezen door
militairen en techneuten en zelfs Zuid-Korea - gelegen in de
Amerikaanse invloedssfeer - heeft Smart-L geïnstalleerd op een van
haar schepen. Momenteel zijn er 26 verschillende Smart-L actief (zie
tabel). Ook op de Franse en Italiaanse fregatten waarvoor nu een
opvolger bevochten wordt. Er zijn directe relaties tussen
defensie-industrie, overheid en krijgsmacht. De huidige Thales
Director Operational Business Development heeft in de periode
2003-2007 als marineofficier gewerkte als hoofd van het
Nederlands-Duitse team voor de ontwikkeling van
raketschildtechnologie. Zo krijg je als bedrijf een voorsprong.
|
Scheepsklasse
|
Marine
|
Variant
|
Aantal
|
|
Zeven
Provinciën, geleide wapen fregat (FFG)
|
 Nederland
|
Smart-L
EWC
|
4
|
|
Sachsen,
geleide wapen fregat (FFG)
|
 Duitsland
|
Smart-L
|
3
|
|
Type
45 Daring, geleide wapen destroyer (DDG)
|
 Verenigd
Koninkrijk
|
S1850M
|
6
|
|
Queen
Elizabeth, vliegdekschip (CV)
|
Verenigd
Koninkrijk
|
S1850M
|
2
|
|
Forbin,
geleide wapen fregat (FFG)
|
 Frankrijk
|
S1850M
|
2
|
|
Andrea
Doria, geleide wapen destroyer (DDG)
|
 Italië
|
S1850M
|
2
|
|
Dokdo,
Helikopter Landingsschip (LPH)
|
 Zuid-Korea
|
Smart-L
|
4
|
|
Iver
Huitfeldt, geleide wapen fregat (FFG)
|
 Denemarken
|
Smart-L
|
3
|
|
Air
Operations Control Station, Nieuw Milligen
|
Nederland
|
Smart-L
EWC (op land)
|
2
|
|
Totaal
|
|
|
26
|
|
Bron:
https://en.wikipedia.org/wiki/SMART-L
|
Wapenindustrie
In
september voer het Nederlandse fregat De Ruyter uit om deel te nemen
aan oefening 'Formidable Shield' die wordt geleid door de Zesde Vloot
van de VS. De commandant van de Nederlandse Zeestrijdkrachten en
Admiraal Benelux Verkerk schrijft in een tweet dat het schip de
sensorcapaciteit zal leveren aan Amerikaanse marineschepen, de
geleide wapen destroyers (DDG) die op grond van de Nederlandse
informatie hun SM-3's af kunnen vuren.(30)
Het US
Naval Institute publiceerde in februari 2017 een artikel waarin werd
gesteld: "De vraag voor de regering Trump is of er moet worden
doorgegaan met een volgende fase van het Europese raketschild of dat
men moet pauzeren om een serieuze discussie met Rusland over
nucleaire proliferatie en wapenbeheersing mogelijk te maken."(31)
De war of words tussen Trump en Noord-Korea heeft er inmiddels toe
geleid dat Trump een forse verhoging van het raketschildbudget heeft
beloofd, terwijl dat oorspronkelijk afgenomen was in zijn eerste
Defensiebegroting.(32) Al zit de wereld niet op sabelgekletter te
wachten, maar op wapenbeheersingsonderhandelingen.
In
Hengelo bij Thales Nederland zal men blij zijn met de draai van de
Amerikaanse president. Meer aandacht voor het raketschild betekent
meer aandacht voor SMART. Zij zien in de radar een wereldwijd
inzetbaar systeem tegen ballistische raketten waar je niet zonder
kan.(33) Dat het goed en goedkoper is dan de systemen van de
concurrent in de VS zal niemand ontkennen. De Nederlandse marine laat
tijdens de oefening 'Formidable Shield' zien wat de radar kan.(34)
Daarmee zetten ze de Nederlandse wapenindustrie weer in de etalage.
Daar de verdere ontwikkeling van het raketschild dreigt te leiden tot
een nieuwe nucleaire wapenwedloop betekent wel dat de vraag gesteld
moet worden of dit systeem tot meer veiligheid leidt.
Noten:
1) SMART
staat voor Signal Multibeam Acquisition Radar for Targetting. Meer
daarover
28) De
vervanging van twee Nederlandse Smart-L EWC radars in Nieuw Millingen
wordt begroot op 64,9 miljoen euro, ze kosten kortom ruim dertig
miljoen euro per stuk. 'Materieel
projecten overzicht 2017', Ministerie van Defensie, september
2017, p. 18
