Groot-Brittannië, Nederland en Italië werken als
partner van de VS actief mee aan de productie van de JSF. De Europese
beperkingen op de export van wapens komen daarmee te vervallen daar de
VS leidend is.
Gevechtsvliegtuigen behoren tot de meest beslissende
wapensystemen op het slagveld. De duurste en het best verkochte type is
momenteel de F-35 Lightning II van Lockheed Martin, beter bekend onder
de naam Joint Strike Fighter (JSF). In een recente mededinging naar de
levering van een nieuw gevechtsvliegtuig voor de Zuid-Koreaanse
luchtmacht moesten de twee giganten en aartsrivalen in de wereld van de
luchtvaart, Boeing en Airbus, samenwerken om een kans te maken voldoende tegenwicht te bieden aan de sterke positie van Lockheed Martin.
Officieel nemen er negen landen
uit Noord-Amerika en Europa deel aan het F-35 programma, verdeeld in
niveaus van deelname. Groot-Brittannië is het enige niveau I land
(hoogste bijdrage ontwikkelingskosten), Italië en Nederland hebben
ingetekend voor niveau II, de rest is niveau III. Klanten voor de F-35
zijn evenwel ook afkomstig uit Azië en het Midden-Oosten, met inbegrip
van de Verenigde Arabische Emiraten en last but not least Israël.
Hiermee komt het wapenexportbeleid in de gevarenzone.
Wanneer landen deelnemen als partner of producent dan zal het
exportbeleid van de VS moeten worden gevolgd. Europese beperkingen op de
export (die slechts een gemeenschappelijk standpunt zijn van de EU,
geen wet) zullen niet worden meegewogen, zoals vermeld in een aantal officiële overeenkomsten. Dit kan ten koste gaan van de mensenrechten en het Europese veiligheidsbeleid.
F-16 Fighting Falcom
Er is geen overzicht van inzet van de F-35 in
gevechtsmissies, aangezien ze nog niet operationeel zijn. Maar door naar
de recente geschiedenis van inzet van de huidige F-16 Fighting Falcom
te kijken, kan een inschatting worden gemaakt. De F-16 is een breed
inzetbaar gevechtsvliegtuig, geproduceerd door Lockheed Martin voor de
export. Daarnaast kan aan de hand van de ervaringen met de F-16
voorspeld worden welke landen de F-35 zullen gaan kopen [klik afbeelding voor vergroting]. Irak heeft onlangs besloten de F-16 in 2018 aan te zullen schaffen.
F-16’s zijn recent gebruikt in internationale
gevechtsmissies in Afghanistan, Irak, Libië en Syrië. Maar ook in
interne conflicten, bijvoorbeeld door de Pakistaanse luchtmacht
tegen interne opstanden en de Taliban. De onafhankelijke Pakistaanse
Mensenrechten Commissie rapporteert ‘willekeurige bombardementen en
beschietingen’ door F-16’s, volgens een artikel in Le Monde Diplomatique uit 2006.
Turkije is een belangrijk land in het kader van het
F-35-project. Dit omdat het een niveau III partner is en door het
Pentagon werd uitgezocht als een van de centra voor groot onderhoud in Europa. Turkije heeft in de loop der jaren al zijn typen straaljagers ingezet bij interne conflicten, inclusief de F-16’s. In december 2007
zette Ankara vijftig F-16’s tegelijkertijd in tijdens een operatie
tegen Koerdische bolwerken net over de grens in Irak. F-16’s zijn
vervolgens door Turkije gebruikt in soortgelijke kleinere operaties, tot
oktober 2014 aan toe.
Het is duidelijk dat gevechtsvliegtuigen wapens zijn
die een grote rol kunnen spelen bij de schending van mensenrechten. De
Europese F-35 productiepartners kunnen daarmee in een pijnlijke positie
worden gebracht, maar er wordt niet toegestaan te handelen volgens hun
eigen wapenexport- en mensenrechtenbeleid.
Israël
Daar komt Israël om de hoek kijken, een land waar de
Europese en Amerikaanse posities vaak verschillen. Israël gebruikt haar
F-16’s regelmatig voor gevechtsoperaties boven Palestijnse gebieden. De
jagers vuurden raketten af en hebben in 2001
verschillende doelen gebombardeerd op de Westelijke Jordaanoever, en
meer recent in Gaza. De Israëlische vredesorganisatie Stop de Bezetting
verzamelde voorbeelden uit 2012, waaruit blijkt hoe bommen en raketten werden gebruikt tegen huizen, auto’s en vluchtelingenkampen.
Tijdens de zomer van 2014 werden er wederom F-16’s ingezet tegen Gaza. Het Amerikaanse weekblad Defense News
beschrijft in detail hoe en waarom: ‘Van de meer dan 6.000 doelwitten
tijdens Israëls 50-daagse oorlog in Gaza werden honderden binnen
recordtijd bestookt door straaljagers met bommen van één ton.’ De
vliegtuigen gave ook luchtsteun aan gevechtstroepen op de grond, ‘met
een F-16 gekoppeld aan elke brigade, konden precisie bombardementen een
‘vuurkolom’ geven als bescherming voor de eigen gevechtstroepen.’
Israël behoort niet tot de negen landen binnen het
F-35-programma, maar heeft aanvankelijk wel negentien F-35’s besteld,
een order ter waarde van 2,75 miljard dollar. De vliegtuigen zullen naar
verwachting worden geleverd in de periode 2016-2018. Een tweede
aanvullende aankoop werd onlangs beperkt tot 13 JSF’s (tegen de oorspronkelijk geplande 31), kosten naar schatting 2,74 miljard dollar. Israël schaft dus in totaal 32 JSF’s aan.
Hoewel
Israël niet een van de negen participerende landen is, neemt het toch
ook deel aan de productie van de F-35. De Israëlische wapenfabrikant
Elbit Systems is geselecteerd om samen met Rockwell Collins uit de VS de
productie van de bijbehorende vliegershelmen
te maken. Die bevatten geavanceerde technologie zodat de piloot op
schermen kan zien waar hij zich bevindt en zijn wapensystemen kan
richten door met zijn hoofd te wijzen.
Visionix, een dochter van Thales, heeft officieel geklaagd dat het gebruik van deze technologie een schending van een octrooi van het bedrijf is. De VS beweert
echter dat het de licentierechten op de technologie heeft omdat het het
onderzoek van Visionix heeft gesubsidieerd. Een helm die is ontwikkeld
door British Aerospace is inmiddels geannuleerd in het voordeel van de
Elbit/Rockwell versie.
Israel Aerospace Industries (IAI) leverde in december 2014 een Ehud Autonoom Luchtgevecht Manoeuvreer Instrumenten Systeem
aan de Italiaanse luchtmacht. IAI is inmiddels bezig het systeem aan te
passen voor montage op de F-35 zodat piloten ermee kunnen oefenen. Nog
opvallender is de opening in september vorig jaar van een
IAI-productielijn voor de fabricage van F-35 vleugels. Verwacht wordt
dat IAI 811 paar vleugels zal produceren in de komende twintig jaar.
“De productielijn zal voor de vleugels zorgen voor de
F-35’s van de Israëlische en Amerikaanse luchtmacht en Europese
klanten, met uitzondering van Turkije”, verklaarde Alon Ben David in Aviation Week & Space Technology. De opening van de fabriek wordt beschouwd “als bewijs dat de bilaterale banden [tussen de VS en Israël] bulletproof
zijn.” Volgens Susan Ouzts, vice-president voor internationale
programma’s bij Lockheed Martin, bedraagt de financiële bijdrage van
Israël aan het F-35 project 4 miljard dollar.
Elbit Woensdrecht
In 2013 vestigde Elbit Systems of America
zich op het Logistieke Centrum Woensdrecht in Nederland. Het zal hier
Europees werk verrichten voor de F-16 en waarschijnlijk ook de F-35. Op
dezelfde locatie is Fokker Elmo – een van de Nederlandse bedrijven die
technologie en diensten voor de gevechtsvliegtuigen levert –
verantwoordelijk voor de bedrading voor de F-35’s. Het bedrijf rekent optimistisch
op “[…] een totale geschatte productie van meer dan 3.000 F-35
vliegtuigen. Dit is een grote kans voor ons bedrijf in de komende
decennia in termen van werkgelegenheid, kennis en innovatie.”
Dit betekent dat het bedrijf verwacht bedrading te
kunnen produceren voor alle F-35 gevechtsvliegtuigen, inclusief de
Israëlische. Onlangs kondigde de Nederlandse regering aan dat Nederland
de motor van de JSF bij Woensdrecht zelf gaat onderhouden. Zowel
Nederlandse als Israëlische defensiebedrijven werken dus dicht op elkaar
aan het nieuwe gevechtsvliegtuig in het West-Brabantse Woensdrecht.
De gevolgen van die samenwerking, met name het
ondergraven van het wapenexportbeleid, is nauwelijks besproken. Als de
producerende landen het Amerikaanse exportbeleid moeten gaan volgen, zou
dit wel eens ten koste kunnen gaan van de Europese visie op veiligheid
en mensenrechten.
Geschreven voor en redactie door Ravage Webzine
Engelstalige versie voor Stop Wapenhandel
