zaterdag 17 januari 2015

Wapenexportbeleid de dupe bij aanschaf Joint Strike Fighter

23

Groot-Brittannië, Nederland en Italië werken als partner van de VS actief mee aan de productie van de JSF. De Europese beperkingen op de export van wapens komen daarmee te vervallen daar de VS leidend is.
 
Gevechtsvliegtuigen behoren tot de meest beslissende wapensystemen op het slagveld. De duurste en het best verkochte type is momenteel de F-35 Lightning II van Lockheed Martin, beter bekend onder de naam Joint Strike Fighter (JSF). In een recente mededinging naar de levering van een nieuw gevechtsvliegtuig voor de Zuid-Koreaanse luchtmacht moesten de twee giganten en aartsrivalen in de wereld van de luchtvaart, Boeing en Airbus, samenwerken om een kans te maken voldoende tegenwicht te bieden aan de sterke positie van Lockheed Martin.

Officieel nemen er negen landen uit Noord-Amerika en Europa deel aan het F-35 programma, verdeeld in niveaus van deelname. Groot-Brittannië is het enige niveau I land (hoogste bijdrage ontwikkelingskosten), Italië en Nederland hebben ingetekend voor niveau II, de rest is niveau III. Klanten voor de F-35 zijn evenwel ook afkomstig uit Azië en het Midden-Oosten, met inbegrip van de Verenigde Arabische Emiraten en last but not least Israël.

Hiermee komt het wapenexportbeleid in de gevarenzone. Wanneer landen deelnemen als partner of producent dan zal het exportbeleid van de VS moeten worden gevolgd. Europese beperkingen op de export (die slechts een gemeenschappelijk standpunt zijn van de EU, geen wet) zullen niet worden meegewogen, zoals vermeld in een aantal officiële overeenkomsten. Dit kan ten koste gaan van de mensenrechten en het Europese veiligheidsbeleid.

  F-16 Fighting Falcom

Er is geen overzicht van inzet van de F-35 in gevechtsmissies, aangezien ze nog niet operationeel zijn. Maar door naar de recente geschiedenis van inzet van de huidige F-16 Fighting Falcom te kijken, kan een inschatting worden gemaakt. De F-16 is een breed inzetbaar gevechtsvliegtuig, geproduceerd door Lockheed Martin voor de export. Daarnaast kan aan de hand van de ervaringen met de F-16 voorspeld worden welke landen de F-35 zullen gaan kopen [klik afbeelding voor vergroting]. Irak heeft onlangs besloten de F-16 in 2018 aan te zullen schaffen.

24

F-16’s zijn recent gebruikt in internationale gevechtsmissies in Afghanistan, Irak, Libië en Syrië. Maar ook in interne conflicten, bijvoorbeeld door de Pakistaanse luchtmacht tegen interne opstanden en de Taliban. De onafhankelijke Pakistaanse Mensenrechten Commissie rapporteert ‘willekeurige bombardementen en beschietingen’ door F-16’s, volgens een artikel in Le Monde Diplomatique uit 2006.

Turkije is een belangrijk land in het kader van het F-35-project. Dit omdat het een niveau III partner is en door het Pentagon werd uitgezocht als een van de centra voor groot onderhoud in Europa. Turkije heeft in de loop der jaren al zijn typen straaljagers ingezet bij interne conflicten, inclusief de F-16’s. In december 2007 zette Ankara vijftig F-16’s tegelijkertijd in tijdens een operatie tegen Koerdische bolwerken net over de grens in Irak. F-16’s zijn vervolgens door Turkije gebruikt in soortgelijke kleinere operaties, tot oktober 2014 aan toe.

Het is duidelijk dat gevechtsvliegtuigen wapens zijn die een grote rol kunnen spelen bij de schending van mensenrechten. De Europese F-35 productiepartners kunnen daarmee in een pijnlijke positie worden gebracht, maar er wordt niet toegestaan te handelen volgens hun eigen wapenexport- en mensenrechtenbeleid.

  Israël

Daar komt Israël om de hoek kijken, een land waar de Europese en Amerikaanse posities vaak verschillen. Israël gebruikt haar F-16’s regelmatig voor gevechtsoperaties boven Palestijnse gebieden. De jagers vuurden raketten af en hebben in 2001 verschillende doelen gebombardeerd op de Westelijke Jordaanoever, en meer recent in Gaza. De Israëlische vredesorganisatie Stop de Bezetting verzamelde voorbeelden uit 2012, waaruit blijkt hoe bommen en raketten werden gebruikt tegen huizen, auto’s en vluchtelingenkampen.

Tijdens de zomer van 2014 werden er wederom F-16’s ingezet tegen Gaza. Het Amerikaanse weekblad Defense News beschrijft in detail hoe en waarom: ‘Van de meer dan 6.000 doelwitten tijdens Israëls 50-daagse oorlog in Gaza werden honderden binnen recordtijd bestookt door straaljagers met bommen van één ton.’ De vliegtuigen gave ook luchtsteun aan gevechtstroepen op de grond, ‘met een F-16 gekoppeld aan elke brigade, konden precisie bombardementen een ‘vuurkolom’ geven als bescherming voor de eigen gevechtstroepen.’

Israël behoort niet tot de negen landen binnen het F-35-programma, maar heeft aanvankelijk wel negentien F-35’s besteld, een order ter waarde van 2,75 miljard dollar. De vliegtuigen zullen naar verwachting worden geleverd in de periode 2016-2018. Een tweede aanvullende aankoop werd onlangs beperkt tot 13 JSF’s (tegen de oorspronkelijk geplande 31), kosten naar schatting 2,74 miljard dollar. Israël schaft dus in totaal 32 JSF’s aan.
25Hoewel Israël niet een van de negen participerende landen is, neemt het toch ook deel aan de productie van de F-35. De Israëlische wapenfabrikant Elbit Systems is geselecteerd om samen met Rockwell Collins uit de VS de productie van de bijbehorende vliegershelmen te maken. Die bevatten geavanceerde technologie zodat de piloot op schermen kan zien waar hij zich bevindt en zijn wapensystemen kan richten door met zijn hoofd te wijzen.

Visionix, een dochter van Thales, heeft officieel geklaagd dat het gebruik van deze technologie een schending van een octrooi van het bedrijf is. De VS beweert echter dat het de licentierechten op de technologie heeft omdat het het onderzoek van Visionix heeft gesubsidieerd. Een helm die is ontwikkeld door British Aerospace is inmiddels geannuleerd in het voordeel van de Elbit/Rockwell versie.

Israel Aerospace Industries (IAI) leverde in december 2014 een Ehud Autonoom Luchtgevecht Manoeuvreer Instrumenten Systeem aan de Italiaanse luchtmacht. IAI is inmiddels bezig het systeem aan te passen voor montage op de F-35 zodat piloten ermee kunnen oefenen. Nog opvallender is de opening in september vorig jaar van een IAI-productielijn voor de fabricage van F-35 vleugels. Verwacht wordt dat IAI 811 paar vleugels zal produceren in de komende twintig jaar.

“De productielijn zal voor de vleugels zorgen voor de F-35’s van de Israëlische en Amerikaanse luchtmacht en Europese klanten, met uitzondering van Turkije”, verklaarde Alon Ben David in Aviation Week & Space Technology. De opening van de fabriek wordt beschouwd “als bewijs dat de bilaterale banden [tussen de VS en Israël] bulletproof zijn.” Volgens Susan Ouzts, vice-president voor internationale programma’s bij Lockheed Martin, bedraagt de financiële bijdrage van Israël aan het F-35 project 4 miljard dollar.

  Elbit Woensdrecht

In 2013 vestigde Elbit Systems of America zich op het Logistieke Centrum Woensdrecht in Nederland. Het zal hier Europees werk verrichten voor de F-16 en waarschijnlijk ook de F-35. Op dezelfde locatie is Fokker Elmo – een van de Nederlandse bedrijven die technologie en diensten voor de gevechtsvliegtuigen levert – verantwoordelijk voor de bedrading voor de F-35’s. Het bedrijf rekent optimistisch op “[…] een totale geschatte productie van meer dan 3.000 F-35 vliegtuigen. Dit is een grote kans voor ons bedrijf in de komende decennia in termen van werkgelegenheid, kennis en innovatie.”

Dit betekent dat het bedrijf verwacht bedrading te kunnen produceren voor alle F-35 gevechtsvliegtuigen, inclusief de Israëlische. Onlangs kondigde de Nederlandse regering aan dat Nederland de motor van de JSF bij Woensdrecht zelf gaat onderhouden. Zowel Nederlandse als Israëlische defensiebedrijven werken dus dicht op elkaar aan het nieuwe gevechtsvliegtuig in het West-Brabantse Woensdrecht.

De gevolgen van die samenwerking, met name het ondergraven van het wapenexportbeleid, is nauwelijks besproken. Als de producerende landen het Amerikaanse exportbeleid moeten gaan volgen, zou dit wel eens ten koste kunnen gaan van de Europese visie op veiligheid en mensenrechten.

Geschreven voor en redactie door Ravage Webzine 
Engelstalige versie voor Stop Wapenhandel