Blog aanleiding voor Kamervragen

Vragen van de leden Van Bommel en Van Dijk (beiden SP) aan de staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie wen de minister van Buitenlandse Zaken over bouw door Nederlandse werf van tanklandingsschepen voor Venezuela.

1. Is het juist dat de Nederlandse scheepsbouwfirma DAMEX Shipbuilding & Engineering in Santiago in Cuba schepen van het type Stan Lander 5612 bouwt voor de Venezolaanse marine die kunnen dienen als tanklandingschepen? (1)

2. Deelt u de analyse dat deze schepen een militaire taak hebben? Indien neen, waarom niet? Zo ja, zijn de schepen ook specifiek voor deze militaire inzet ontworpen?

3. Acht u de kans uitgesloten dat de door Damen geleverde schepen van het Stan Lander type alsnog worden bewapend in Venezuela? Zo ja, wat zijn daarvoor uw aanwijzingen? Is het u bekend dat de Koreaanse tanklandingschepen waarover Venezuela beschikt zijn bewapend?

4. Is het juist dat Damen in 2007 sleep- en patrouilleschepen voor de Venezolaanse marine leverde? Wat is uw oordeel over de levering van de sleepboten? Wat is uw oordeel over de levering van de patrouilleschepen?

5. Is het juist dat de levering van de schepen van het type Stan Lander voldoet aan de voorwaarden van het Nederlandse wapenexportbeleid? Zo ja, waarom? Vallen schepen die zijn gebouwd op basis van door Damen Nederland gekochte ontwerpen onder de controle van het Nederlandse wapenexportbeleid ook als ze op een buitenlandse werf worden gebouwd? Valt Damex, omdat het onder een Nederlandse directie werkt, onder het Nederlandse wapenexportbeleid? Zo neen, acht u deze situatie wenselijk? Zo neen, welke maatregelen wilt u treffen om dit te veranderen?

6. Deelt u de mening dat Venezuela op deze manier zijn militaire capaciteiten verder uitbreidt? Deelt u tevens de mening dat deze schepen een “verstorende werking zouden kunnen hebben op de regionale stabiliteit en daarmee op de veiligheid van de Nederlandse Antillen en Aruba”? (2) Kunt u dat toelichten?

7. Bent u bereid Damen er op te wijzen dat de Nederlandse overheid de leveringen ongewenst vindt en er op aan te dringen dat Damen verdere samenwerking met de Venezolaanse marine stopt? Zo ja, bent u ook bereid serieuze maatregelen tegen Damen te treffen mocht de scheepsbouwer zijn activiteiten voor de Venezolaanse marine voortzetten? Indien neen, waarom niet?

Bronnen:
1 “Venezuelan transportship launched”, Jane's Defence Weekly, 18 mei 2001. Zie ook “Cuba: Damex Shipyard Launches Multi Purpose Cargo Vessel ‘Damen Stan Lander 5612′”, 6 mei 2011, zie http://shipbuildingtribune.com/2011/05/06/cuba-damex-shipyard-launches-multi-purpose-cargo-vessel-damen-stan-lander-5612/. Aangehaald in “Militaire leveranties aan Chavez” door Martin Broek. zie http://broekstukken.blogspot.com/2011/05/militaire-leveranties-aan-chavez.html. De schepen worden multi-purpose vrachtschepen genoemd en dienen ook voor het vervoeren en aan land zetten van tanks.

2. Aanhangsel 1102, vergaderjaar 2010-2011. Zie antwoord op vragen 7 en 8.

Militaire leveranties aan Chavez

Een wapenproducent, in een klein landje (bondgenoot van de Verenigde Staten), levert via het Cuba van Fidel Castro tanklandingschepen aan het regime van Hugo Chavez in Venezuela. Het zou een slechte openingszin kunnen zijn van een weinig geloofwaardige spionage thriller. Geloofwaardigheid en realiteit lopen wel vaker uit elkaar. Dit is echt.

DAMEX Shipbuilding & Engineering bouwt tanklandingschepen voor de Bolivariaanse marine van Venezuela. De werf is een samenwerkingsverband tussen Cuba en de Nederlandse scheepsbouwer Damen en al in 1995 opgezet. Er kunnen schepen gebouwd worden tot een lengte van 100 meter. Damex kwam vorig jaar in het nieuws toen bij een vliegtuigongeluk drie van de Nederlandse medewerkers jammerlijk omkwamen. Verder is het stil rond de activiteiten van Damen op Cuba.

Damex zal tot 2013 in totaal vier tanklandingschepen voor Venezuela bouwen. Het gaat om de zogenaamde Stan Lander 5612. Het zijn niet de eerste schepen die Damen voor de Venezuelaanse marine bouwt. Eerder zijn al patrouilleschepen en sleepboten aan diezelfde marine geleverd. Militair zijn deze schepen de belangrijkste.

Als ik op de site van Damex in Cuba wil kijken, krijg ik een waarschuwing:

“Gerapporteerde aanvalpagina! De pagina op www.damex.biz is gerapporteerd als een aanvalpagina en is geblokkeerd op basis van uw beveiligingsinstellingen.”

Ook dit kan weer een onderdeel zijn van hetzelde slechte boek. Het gaat mogelijk om programma's die privé informatie willen stelen, de geïnfecteerde computer gebruiken om anderen aan te vallen of mijn systeem te beschadigen. Hierbij kan je heel wat leuke plots fantaseren. Op de site is verder geen nieuws te vinden.

In de Spaanstalige pers wordt gesproken over schepen die bedoeld zijn om de handel tussen Latijns-Amerikaanse landen te versterken en over schepen voor militaire taken. Het schip is ook niet grijs (zoals de ontwerper gebruikte), maar zeeblauw. Ze komen om te worden ingezet voor la Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América (ALBA, het samenwerkingsverband tussen links-nationalistische landen in Zuid-Amerika). Veel doet dat kader er niet toe. De schepen worden aangeschaft door de militaire Misión Naval de Venezuela. Als het nodig is zijn de schepen inzetbaar voor militaire taken.

Damen blijft met het exporteren van de vier schepen keurig binnen het boekje van het wapenexportbeleid. Het ontwerp van de schepen komt uit de Oekraïne. Er staan geen wapens op. Ze worden geleverd vanuit Cuba. De leveringen zijn desondanks opvallend. Damen en met name de Vlissingse werf van het concern is al vele decennia de hofleverancier van de Nederlandse marine. In verband met Venezuela wordt regelmatig gesproken over oorlogsdreiging richting Nederlandse Antillen. Ko Colijn zei onlangs: “Venezuela, de Verenigde Staten, Nederland en de Benedenwindse eilanden houden elkaar in een greep van angst.” Op hetzelfde moment tanklandingschepen leveren is op zijn minst bijzonder en relativeert ook de dreiging en de angst. Als je dergelijke zaken levert lijkt het met een conflict niet zo'n vaart te lopen.

Het versterken van de Venezolaanse marine is alleen goed voor de beurs van Damen. Als Nederland wil kan gemakkelijk een informeel stokje worden gestoken voor de leveringen. De werf in Cuba is nota bene met ontwikkelingshulp vanuit Nederland opgezet, zo schreef voormalig staatssecretaris voor Economische Zaken in 1999 in Trouw (23/11/99). Damen zal niet bijten in de hand die haar voedt. Maar Nederland moet niet op iedere uithaal die Chavez doet voor binnenlandse consumptie reageren als door een horzel gestoken. Dat komt het verbeteren van de betrekkingen tussen Caracas en Den Haag niet ten goede. Meer ontspannen relaties zijn wenselijk. Militaire leveranties niet.

Martin Broek

Voor Sargasso

WAPENS VOOR ÈN WAPENS TEGEN BOUTERSE

[Het volgende is een klein stukje tekst uit Explosieve Materie; Nederlandse wapenhandel blootgelegd, van mijn hand. Het wordt op dit blog geplaatst vanwege de uitzending van Argos over de ex-commando Cranendonk. Deze zou volgens de dagboekarchieven van journalist Willen Oltmans betrokken zijn geweest bij wapenhandel met Suriname. Het gaat om leveringen aan Bouterse eind jaren tachtig (1988) om opstandelingenleider Brunswijk aan te vallen met 'kanonnen' van de Oostenrijkse wapenproducent Steyr-Daimler-Puch. Volgens "Manfred Kohl Rad?", destijds medewerker gaat het om militaire voertuigen voor troepenvervoer. De deal gaat niet door omdat de Oostenrijkse regering geen exportvergunning afgeeft. In Explosieve Materie gaat het om leveringen daarvoor aan Bouterse en illegale leveringen door de Nederlandse Staat daarna aan legerleider Arthy Gorré.]

De Nederlandse overheid gebruikt in het verleden de levering van kleine wapens als onderdeel van haar machtspolitiek. Het onderscheid illegaal en legaal is daarbij flinterdun. In 1993 dreigt de regering-Venetiaan uit Suriname Nederland om te interveniëren om zich Bouterse van het lijf te houden. Nederland kiest voor het beproefde middel van militaire steun. In dit geval aan de tegenstanders van Bouterse binnen het leger om de invloed van de Bouterse getrouwen daar terug te dringen.

In 1993 lost een Orion-patrouillevliegtuig in het geheim een lading Nederlandse wapens in Suriname om de legerleiding van wapens te voorzien. Sinds een dag is Arthy Gorré dan de legerleider en belast met de schoonveegoperatie binnen het leger. De leverantie is een niet mis te verstaan Nederlands gebaar om zijn positie daarbij te versterken. De Nationale Democratische Partij (NDP) van Desi Bouterse noemt de leveranties dan ook een middel om Bouterse onderuit te halen.(27)

In Paramaribo blijven de geheime leveranties niet onopgemerkt en de Nederlandse operatie komt in de openbaarheid. Nederland stelt eerst dat het om de levering van een lading plunjebalen gaat, en Gorré meldt dat met de Orion voedsel is gebracht. Nadat de Surinaamse minister van Defensie Gilds verklaart dat het goederen voor de staatsveiligheid zijn, kan Den Haag het ‘plunjebalenverhaal’ niet langer volhouden. Volgens de Volkskrant zijn er FAL-geweren, Browning FN-pistolen en uzi-pistoolmitrailleurs geleverd en wellicht ook antitankwapens. (28) Uiteindelijk geven de ministers Ter Beek en Kooymans (van respectievelijk Defensie en Buitenlandse Zaken) de levering toe en verklaren: ‘Bovendien zou, als de regering in Paramaribo de beschikking zou krijgen over de gevraagde uitrustingsstukken, de kans sterk afnemen dat zij onverhoopt een beroep zou moeten doen op steun uit het buitenland. Het was derhalve in het belang van beide landen dat aan het verzoek zou worden voldaan.’(29) Het gaat hier om een legale leverantie, want Buitenlandse Zaken geeft zijn fiat, maar wel op een wijze die de gemiddelde illegale leverancier ook gebruikt. Bovendien houdt de overheid de wapenexporten naar Suriname buiten de boeken.

Ze komen niet voor in de overzichten met afgegeven vergunningen. Wel duiken enige tientallen losstaande leveringen van geweren en pistolen op. De grootste levering hiervan betreft een levering van 60 pistolen in maart 1996. Kleine en lichte wapens gaan vaak van hand tot hand, omdat ze verkocht worden door corrupte militairen, worden buitgemaakt door strijdende groepen of worden geroofd uit wapendepots. Zo ook in Suriname. Tijdens de strafzaak tegen Desi Bouterse verklaart een van de getuigen dat hij in de periode 1993-1996 wapens uit depots van het leger levert aan een drugsdealer die in contact staat met Bouterse. Een andere getuige noemt de levering van 500 automatische wapens aan dezelfde drugsdealer.(30) Tijdens een couppoging in oktober 1997 wordt een groep opgerold die uit is op wapens die zijn opgeslagen op een marineterrein. In 1998 worden wapens ontvreemd uit het politieopleidingscentrum Zorg en Hoop. Vermoed wordt dat de daders ‘inside-information’ hebben.(31) Zo komen hoogstwaarschijnlijk de door Nederland geleverde wapens toch weer in handen van hen tegen wie ze bedoeld zijn.

De leveringen aan Suriname zijn ook opmerkelijk, omdat Suriname begin jaren tachtig ook al wapens van Nederland krijgt en dan zit Bouterse nog stevig in het zadel. ‘Met zekerheid kan ik stellen dat aan Bouterse in 1982 enige honderden karabijnen, mitrailleuronderdelen, explosieven en munitie is verstrekt. In oktober van dat jaar heeft Bouterse voor de volksmilitie nog vierhonderd handvuurwapens gekregen’, zegt een hoge voormalige Nederlandse inlichtingenofficier tegen Weekkrant Ons Suriname.(32) De leveringen zijn destijds bedoeld om Suriname buiten de invloedssfeer van Cuba en het communisme te houden. Enige tijd later vinden de decembermoorden van 1982 plaats. De wapenleveranties zijn het hele jaar doorgaan, aldus dezelfde officier. Zelfs na de decembermoorden zijn er nog explosieven aan het Surinaamse leger geleverd: ‘De boot was al onderweg en werd niet teruggeroepen.’(33) Deze politiek houdt niet alleen Bouterse in het zadel, hij leidt er daardoor mede toe dat twaalf jaar later wederom wapenleveranties plaatsvinden om diezelfde Bouterse te bestrijden.

Noten:
27 Verklaring van de Nationale Democratische Partij, 04-07-2000, zie: www.cq-link.sr/ndp/n000704.htm.
28 Wio Joustra, ‘Haagse bluf brengt waarheid over geheime lading Orion aan het licht’, de Volkskrant 21-05-1993.
29 ‘Ter Beek: Orion bracht Suriname militaire hulp’, NRC Handelsblad 25-05-1993.
30 Gerechtshof Den Haag, Zaaknummers: 0975408797 en 0975403399. Alleen al een buit van 500 geweren is bepaald geen kleinigheid in een land waar 6000 man troepen zijn (2900 militairen en 3000 paramilitiaren).
31 Zorg en Hoop; nieuwsoverzicht 30-05-1998, zie:
http://www.omroep.nl/nps/radio/zorgenhoop/nieuws/98/0530.html.
32 ‘Wapenleveranties betaald met ontwikkelingsgeld’, Weekkrant Ons Suriname 25-04-1996. Het gaat hier zeer waarschijnlijk om het toenmalige hoofd van de militaire inlichtingendienst van de landmacht (LAMIT), kolonel A. Schulte.

deuk in het JSF-frame

Onlangs sprak ik met twee journalisten over een onderwerpskeuze voor een TV-programma. Terloops kwam ook de JSF ter sprake. Dat komt wel vaker voor. Het vliegtuig is een populair en makkelijk onderwerp als het bij praten blijft.* Meestal is de toon sceptisch tot negatief. Maar dat ik nog sprak over andere jachtvliegtuigen dan de peperdure en door een aaneenschakeling van tegenslagen geteisterde JSF/F-35 verbaasde hen. De beeldvorming, ook bij leken die kritisch staan ten opzichte van de JSF, is doorgaans toch in het voordeel van het Amerikaanse toestel.

Dat er al zo'n vijfentwintig jaar aan de straaljager wordt gewerkt, maar er inmiddels pas moeizaam een paar testvliegtuigen zijn gebouwd en dat de grootste records gebroken worden op het gebied van budgetoverschrijdingen en projecties van onderhoudskosten, doet amper af aan het beeld van Amerikaanse degelijkheid. Dat is een knap staaltje van framing door een machtig gezelschap bestaande uit belangrijke delen van de Amerikaanse overheid, wapenfabrikant Lockheed Martin, denktanks en de vrienden die “koste wat kost,” juist dat vliegtuig willen hebben.

Als je moet bezuinigen zou het zinvol zijn ook naar andere opties te kijken. Er is bijvoorbeeld de goedkopere SAAB Gripen. De Gripen is een vliegtuig dat met oog op export wordt gemaakt samen met Britisch Aerospace Systems (BAES), een wapenfabrikant uit de wereldwijde top drie qua omzet op het gebied van bewapening. Niet het product van een soort knutselclubje op een zolder dus. Er is inmiddels een heel rijtje landen die de Gripen vliegen: Zweden, Tsjechië, Hongarije, Zuid-Afrika, Thailand en de Engelse gebruiken hem als opleidingsvliegtuig. Het vliegtuig dingt nog mee in competities in een aantal Oost-Europese landen en Brazilië. De Gripen heeft in Nederland geen kans gekregen. Maar vooral in Midden-Europa vliegt hij al wel rond.

De Franse Rafale is ook al in gebruik. Maar Frankrijk en Nederland passen niet bij elkaar. Belachelijk om zelfs maar te denken dat dit iets kan worden. Dan is er ook nog de European Fighter Aircraft (EFA) of Typhoon. Alleen al het woord European al doet de buiken schudden. Maar soms rolt er toch ook wel een een wapen van de band waar optimistisch europees voor is gezet. Sterker nog de EFA wordt of is gekocht door Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Spanje, Oostenrijk en Saoedi Arabië. Dat is voorwaar geen min lijstje. Het werd onlangs ook nog eens ingezet voor aanvallen op Libische doelen en kan zich nu tooien met de hoofdprijs voor een marketeer in wapentechnologie: 'combat proven.'

Ook India gaat Europees kopen. Het land heeft besloten of de Rafale of de EFA te kiezen voor de vernieuwde luchtvloot. Het gaat in eerste instantie om 126 exemplaren, maar de verwachting is dat Delhi uiteindelijk tweehonderd jachtvliegtuigen van het gekozen type zal kopen. De afvallers zijn Boeing (F/A-18) en Lockheed (F-16) uit de VS, United Aircraft Corp (MIG-35) uit Rusland en Saab (Gripen). De financiële omvang van de order is ruim tien miljard euro. Technologie overdracht voor binnenlandse productie zou wel eens een belangrijke rol in de afweging gespeeld kunnen hebben. Hindustan Aeronautics Ltd. wil na de levering van de eerste 18 vliegtuigen zelf de productie in handen nemen. De VS hebben het niet zo op technologie overdracht. Beeldvorming is mooi maar de feiten zijn toch net iets meer in het voordeel van Europa dan wel eens wordt gedacht.

De aankoop heeft weinig met veiligheid, maar meer met het prestige en de militaire ambities passend bij een regionale supermacht te maken. Ook in India kan je andere bestemmingen voor miljarden euro's bedenken. Voor de veiligheid zou een verdeel systeem voor voedsel, het verlichten van de armoede van de allerarmste veel belangrijker zijn. Het zoeken van een oplossing voor de vele binnenlandse conflicten o.a. langs de hele oostgrens wordt niet geholpen met de aankoop. Maar dat buiten beschouwing gelaten, maakt de keuze van de India duidelijk dat het aanbod breder is en bovendien dat Europese vliegtuigen ook een eerste keus kunnen zijn.

De Amerikaanse ambassadeur in India, Timothy Roemer, die voor Lockheed en Boeing heeft gelobbied zegt: “We zijn zwaar teleurgesteld door dit nieuws. We kijken er naar uit om de militaire samenwerking met India uit te breiden en voort te zetten. We blijven overtuigd dat de Verenigde Staten onze militaire partners op aarde kan voorzien van 's werelds meest geavanceerde en betrouwbare technologie.” Deze mooie woorden kunnen toch niet verhullen dat er een flinke deuk is geslagen in dit beeld. Den Haag wil gewoon de JSF, deuk of niet.

Geschreven voor Konfrontatie

* De Canadese televisie maakte recent een programma over de aanschaf.