Kleine schepen (deel 6 serie over scheepswerf Damen)

Damen is een speler van betekenis op de markt voor marineschepen. In 2000 stelde tijdschrift VD AMOK nog: “De corebusiness bestaat echter uit het bouwen van kleine schepen, zoals sleepboten en patrouilleschepen. Casco's worden in China en Roemenië in elkaar gezet, voor de verkoop heeft Damen in tientallen landen vertegenwoordigers. Daarin onderscheidt Damen zich van de RDM en De Schelde: het is de enige werf die de afgelopen tien jaar militaire exportorders verwierf. Bekend waren al de leveranties aan de marines van Libië, Iran, India, Qatar en Nigeria uit de jaren zeventig en tachtig.”(1)

Maar de tijd dat Damen geen grote marineschepen bouwde ligt in het verleden. De Schelde scheepswerf in Vlissingen is inmiddels onderdeel van het concern. Ze bouwt voor de Nederlandse marine en is als het om export gaat succesvoller dan voorgangers. Maar ontwerp, bouw en export van kleinere schepen blijft van groot belang.

Kustwachttaken

Namen vervaagd.

Deze schepen hebben vaak een kustwachttaak en spelen een rol bij wetshandhaving op zee en binnenlandse vaarwegen. Veel van de leveringen vergroten dan ook de veiligheid op het water. Het kan gaan om douanetaken, piraterijbestrijding, bestrijden van illegale visserij, observatie van vaarwegen, beschermen van natuurlijke rijkdommen etc. Ook bij het aanhouden en terugsturen van vluchtelingen spelen patrouille schepen van Damen een rol.

Marinetaken

Damen geeft zelf wat duidelijkheid over wat als kleine schepen gezien kan worden. In een brochure over de schepen en hun bewapening wordt gesteld dat Stan Patrol schepen vanaf 50 meter geschikt zijn voor marine taken.(2) In het licht van wapenexportcontrole lijkt vanaf die lengte een exportvergunning noodzaak, zonder veel uitzonderingen, ook als ze 'slechts' voor kustwachttaken bedoeld zijn.

Exportcontrole

Brieven ter illustratie werkwijze.

Er is een aantal aspecten die je in het oog kan en moet houden als het gaat om de export van deze schepen:
a) zijn ze bewapend of zijn de voorzieningen aanwezig om ze te bewapenen;
b) welke taken krijgen ze;
c) hoe is het gesteld met de mensenrechtensituatie in het land van bestemming, zijn er conflicten of spanningen, en
d) hoe is de financiële situatie bij de afnemer?

Nigeria

Bij Damen wordt het al snel ingewikkeld om een levering te beoordelen, want van een ontwerp worden vaak verschillende varianten gemaakt. Er bestaat een Stan Patrol 3307, maar ook een even grote Fast Crew Supplier (FCS) in verschillende varianten. De onbewapende versie van de 3307 FCS is aangeschaft door Homeland Integrated Offshore Services (HIOS),(3) een civiel bedrijf actief in Nigeria om de olie-industrie te beschermen (in samenwerking met de Nigeriaanse marine, eveneens in belangrijke mate op bescherming van de olieindustrie gericht (4)).

HIOS kocht een speciale gepantserde variant en heeft er daar al vier van besteld.(5) De eerste kwam terecht in de lijst met wapenexportvergunningen. De tweede, derde en vierde niet meer. De vierde is onlangs geleverd.(6) De schepen zijn onbewapend, maar de opvarenden niet persé, en ze opereren met de marine. Door lokaal verzet en criminele bendes is die bescherming nodig, maar is dit nog civiel? Is het op, over, of voor het lijntje? Onduidelijkheid troef en controle moeilijk.

Bewapening

Niet geschikt voor marine taken, betekent niet dat schepen niet bewapend kunnen zijn. Zo heeft Stan Patrol 3307 de mogelijkheid om een 20mm kanon en twee stuks zware machine geweren (12.7mm) te plaatsen. Dat is een stuk zwaarder dan een geweer of pistool (doorgaans 5.56 tot 9mm). Diezelfde wapens kunnen ook op de bewapende variant van de FSC. Je spreekt dan van de Fast Crew Supplier Security. Kleine patrouille schepen kunnen uitgerust zijn met 20 tot 40 millimeter geschut.(7) Die kalibers zijn van belang, want ook als de schepen onbewapend geleverd worden, maar met bevestigingspunten voor wapens zwaarder dan 12,7mm dan zijn ze toch vergunningplichtig ook al hebben ze geen militaire taak.(8)

Opvarenden

Op schepen die niet bewapend zijn kunnen de opvarenden wel wapens dragen. Meestal is dat geen probleem de schepen worden ingezet voor wetshandhaving. Vervoer van de handhavers en de hoge snelheid geven ze daarbij kwaliteit. Maar in plaats van wetshandhavers kan het ook gaan om soldaten (van een krijgsmachtonderdeel ingezet bij mensenrechtenschendingen). Ook in het geval van lichtere niet bewapende schepen dient de overheid dus goed te controleren. De schepen van Damen voor Nigeria werden niet aan exportcontrole onderworpen. In die zin valt er nog veel te winnen bij controle op zogenaamde niet strategische exporten.(9)

Om de tuin geleid

Soms worden de schepen onbewapend geëxporteerd en later wel van geschut voorzien. Het duidelijkste voorbeeld hiervan was een levering van vier snelle aanvalsschepen (ontworpen voor het vervoer van maximaal 12 volledig bepakte infanteristen plus 2 bemanningsleden) in 1998 aan Soedan. Maar dat ze zo geleverd werden betekende niet dat het daarbij bleef: "Zelfs de bouten voor de montage van een mitrailleur doen we erbij. Dan is het verder hartstikke simpel. Je schroeft zo'n ding er zo op."(10) Hier werd de overheid om de tuin geleid. Een verrassing zal het niet zijn geweest, maar het is vreemd dat de exportregels dit toestaan. De later aangebrachte bewapening geldt ook de recenter aan Venezuela geleverde amfibische RoRo-schepen.(11)

Aanval

In de Verenigde Staten discussiëren marine officieren of de Amerikaanse marine niet meer kleine in plaats van grote schepen aan moet schaffen. Een kruiser kost zo'n $ 2,3 miljard, een kleine schip 15 miljoen. Een kruiser heeft 300 opvarenden, een klein schip kan het doen met zes tot twaalf bemanningsleden. Met het installeren van anti-scheepsraketten heb je dan veel meer bang for the buck. Het verlies van een dergelijk schip heeft veel minder negatieve gevolgen voor de gevechtskracht. Patrouille en kustwachtschepen die hun nut bewezen hebben moeten als uitgangspunt dienen – een schip van 25 meter, de Mark VI patrol boat wordt beoogd.(12) Daarmee verschuift de inzet van schepen voor marinetaken naar nog kleinere gespecialiseerde schepen met anti-scheepsraketten (Patrol Missile, PM). Goed nieuws voor de grootste wapenfabrikant van Nederland.

Schulden

Het verkopen van schepen kan een land opzadelen met een schuldenlast. Dan blijkt die handel voor het afnemende land of haar bevolking dus nadelige consequenties te hebben. Damen prijst zijn uitstekende verkoopvoorzieningen aan zoals het opnemen van de exportkredietvoorziening van de overheid.(13) Damen is onmiskenbaar een belangrijke gebruiker van deze financiële overheidsfaciliteit voor het bedrijfsleven. Maar als een land nog niet eens een paar patrouilleschepen kan kopen, dan is de vraag of je het wel schepen moet willen verkopen. Het is de vraag wiens veiligheid daarmee gediend is.

Bedrijfsprofiel van het Nederlandse scheepsbouw conglomeraat Damen
	4 Marokko Riyad & Mexico	8 ks Caraïben & Ecuador	12 lobby activiteiten
1 De start	5 Pakistan en Australië	9 Roemeense scheepsbouw	13 lobby Europees
2 Overzicht	6 Kleine schepen (ks)	10 landingsschepen	14 lobby internationaal
3 Schepen voor Indonesië	7 ks de VS en verder	11 rumoer over schandalen
Op dit blog veel meer berichten waarin Damen een rol speelt. Vind ze met de zoekfunctie.

Eindnoten:

1) 'Damen levert Soedanees regime,' rubriek Wapenhandel, VD AMOK, nr.1 2000 (http://www.vdamok.nl/Teksten/Tijdschrift/2000-1.html)

2) Stan Patrol series, Damen, oktober 2016 (http://products.damen.com/-/media/Products/Images/Clusters-groups/High-Speed-Crafts/Stan-Patrol-Vessel/Documents/Damen_Stan_Patrol_Series_Brochure_10_2016.pdf), p. 15.

3) Homeland Integrated Offshore Services bericht (http://hiosl.com/2016/08/nigerias-homeland-integrated-offshore-services-receiving-second-damen-patrol-vessel/)

4) Wikipedia: Nigerian Navy (https://en.wikipedia.org/wiki/Nigerian_Navy)

5) Nigeria’s Homeland receives another Damen patrol vessel, DefenceWeb, 29 augustus 2017 (http://www.defenceweb.co.za/index.php?option=com_content&view=article&id=49063:nigerias-homeland-receives-another-damen-patrol-vessel). Ook koopt patrouille vaartuigen bij Damen het gaat om vier Stan Patrol 1605's. Die zijn eventueel uit te rusten met twee stuks lichte of zware machinegeweren, zie 'Damen delivers ballistic protected patrol vessels to Nigeria', Naval Today, 13 mei 2016 (http://navaltoday.com/2016/05/13/damen-delivers-ballistic-protected-patrol-vessels-to-nigeria/).

6) Nigeria’s Homeland receives fourth Damen patrol vessel', defenceWeb, 12 januari 2018

(http://www.defenceweb.co.za/index.php?option=com_content&view=article&id=50368:nigerias-homeland-receives-fourth-damen-patrol-vessel&catid=51:Sea&Itemid=106).

7) Stan Patrol series, Damen, oktober 2016 (http://products.damen.com/-/media/Products/Images/Clusters-groups/High-Speed-Crafts/Stan-Patrol-Vessel/Documents/Damen_Stan_Patrol_Series_Brochure_10_2016.pdf), p. 18.
8) Zie: GEMEENSCHAPPELIJKE EU-LIJST VAN MILITAIRE GOEDEREN door de Raad vastgesteld op 14 maart 2016: "oppervlakteschepen, met één of meer van de volgende elementen bevestigd op of ingebouwd in het vaartuig: a. machinegeweren als bedoeld in ML1., of wapens als bedoeld in ML2., ML4., ML12. of ML19., of „bevestigingspunten” of versterkte punten voor wapens met een kaliber van 12,7 mm of meer;" (http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52016XG0406(01)&from=EN).

9) Zie voor een uitgebreide uitleg van dit begrip: Frank Slijper Ongecontroleerde export: van transportvliegtuig tot marinebasis in Explosieve Materie; Nederlandse wapenhandel blootgelegd (Breda: Papieren Tijger, 2003). 

Een vergelijkbaar begrip is “niet-vergunningplichtige militaire export” Stop Wapenhandel noemt dit in haar laatste jaarrapport: “Het roept de vraag op waaruit al die blijkbaar niet-vergunningplichtige militaire export bestaat, een overzicht hiervan is dan ook wenselijk. (…) De verkoop van kleine schepen, bijvoorbeeld patrouilleschepen zonder militaire kenmerken, kunnen in sommige gevallen wel degelijk vragen oproepen inzake mensenrechten,” Wendela de Vries, Nederlandse wapenexport 2016; een kritische analyse, Augustus 2017, pp 9-10.

10) Zie 'Damen levert Soedanees regime,' rubriek Wapenhandel, VD AMOK, nr.1 2000 (http://www.vdamok.nl/Teksten/Tijdschrift/2000-1.html). Dit citaat werd overgenomen uit: Arjen van der Ziel, 'Damen valt aan', FEM/DeWeek, 16 oktober 1999.

11) Martin Broek, 'EU arms embargo on Venezuela enables continued arms sales', Broekstukken, 14 november 2017.

12) Lt. Alan Janigian (USN), 'The Navy Needs a Modern PT Boat', US Naval Institute Proceedings, september 2017 (https://www.usni.org/magazines/proceedings/2017-09/navy-needs-modern-pt-boat).

13) Customer Finance, https://www.damen.com/en/services/start-up/customer-finance