Zwitserland en Japan verzwakken wapenexportregels

Het jaarverslag over de wereldwijde wapenexport van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) houdt zich bezig met legale wapenexporten. Dat betreft het leeuwendeel van de wereldwijde handel in wapens. Cijfers over illegale uitvoer van wapens door criminelen, bedrijven of landen die internationale wapenembargo's schenden van de o.a. de VN , de EU of de OVSE, zijn iet beschikbaar. Dit om voor de hand liggende redenen.

De Verenigde Staten maakt zeer actief gebruik van de mogelijkheden om overtreders van de Amerikaanse beperkingen handel actief te vervolgen (zie bijvoorbeeld http://www.exportlawblog.com/). Daardoor worden veel illegale wapenstransacties voorkomen en onthult.

Er was veel aandacht van de media voor de inbeslagname van het onder Panamesevlag varende vrachtschip, de KLOS C (dat nog maar twee jaar geleden onder Nederlandsevlag voer). Het schip werd in de Rode Zee, in de buurt van de Soedanese kust, geënterd door Israëlische special forces. Het werd verdacht van het vervoer van in Syrië gemaakte M-302 oppervlaktedoelraketten naar Gaza. De wapens waren vermoedelijk afkomstig uit Iran. De Sudan Tribune meldt dat "samen met de raketten, ongeveer 180 mortiergranaten en 400.000 stuks geweermunitie werden opgetast op een pier gelegd in de haven van Eilat," waar het schip na de aanhouding naartoe werd gebracht. Een Amerikaanse woordvoerder zei dat: "het onderscheppen van dit schip het resultaat was van de samenwerking tussen Washington en Tel Aviv."

Meer naar het noorden werd een ander schip aangehouden in de haven van Hamburg. Dit schip was op weg naar Egypte. Nu is het de Duitse douane die vermoedens heeft dat de lading van een (niet bij naam genoemd) vrachtschip niet in de haak is. Het schip vervoerde onderdelen voor pantservoertuigen en militaire scheepsuitrusting uit Polen naar Egypte. Volgens de Duitsers dit was een schending van het gemeenschappelijk standpunt van de EU betreffende wapenexporten. De Duitsers maakten gebruik van het recht een doorvoervergunning te weigeren op het moment dat het schip in de haven van Hamburg lag. Volgens een woordvoerder van het Egyptische ministerie van Buitenlandse Zaken ging het om een storm in een glas water; voor het vrijgeven van de lading werd slechts gewacht op verwerking van de juiste vrachtbrieven en documenten.

Deze twee voorbeelden laten zien dat er veel mogelijk is als het gaat om het onderscheppen van illegale wapenleveringen. Er is vooral politieke wil nodig. Wat niet helpt is dat sommige landen hun wapenexportnormen naar beneden bijstellen. Onlangs veranderden de Zwitsers het beleid onder druk van een lobby van 70 Zwitserse wapenproducenten. De oude Zwitserse verordening verbood wapenexport naar landen die bekend stonden vanwege systematische en ernstige mensenrechtenschendingen. Ook de uitvoer van wapens naar landen waar sprake was van een internationaal of binnenlands gewapend conflict waren niet toegestaan​​. Onder het nieuwe beleid wordt soepeler opgetreden; vergunningen worden geweigerd, indien er "een hoog risico" in de ontvangende bestaat dat de bewuste militaire apparatuur zelf zal worden gebruikt voor ernstige schendingen van de mensenrechten. Niet alle wapens worden dus verboden, maar wapens waarmee de schendingen plaats zullen vinden. De hoog risico bepaling laat vooral speelruimte. Met deze nieuwe formulering is Zwitserland het eerste land dat zijn export regels naar beneden bijstelt om ze in overeenstemming te brengen met het VN-wapenhandelsverdrag (ATT), dat uitgaat van minimale normen. (Nederland verlaagde al een aantal jaar eerder de normen na het invoeren van de Europese gedragscode wapenexport.)

Nog verontrustender is de verandering in de Japanse grondwet, die het mogelijk zal maken voor Tokyo om wapens te exporteren. Dit kan avanwege 'de pacifistische grondwet' eerder niet. Deze grondwettelijke verandering is vooral ingevoerd omdat de samenwerking met de VS mogelijk te maken bij verschillende wapenproductieprogramma's (zoals F-35 gevechtsvliegtuigen en raketschildraketten SM-3). Maar Japanse analisten vrezen dat dit allerlei wapenexport mogelijk zal maken. Daardoor kan de situatie in Oost-Azië verder destabiliseren en de politieke positie van de Japanse nationalisten en de Japanse krijgsmacht versterkt worden. Japan, de 3e economie in de wereld, kan nu ook gaan streven naar een toppositie als wapenexporteur.

Wanneer het aanbod groeit, zijn regels belangrijk, maar nog belangrijker is de politieke wil om wapenhandel te stoppen. Ongecontroleerde wapenhandel wordt veroorzaakt door niet ingrijpen, niet door gebrek aan juridische instrumenten. Een positief voorbeeld is de groep landen (Nederland , Denemarken, de VS, UK, Canada, Noorwegen, Duitsland, Frankrijk en Italië) die samenwerken als de Gaza Counter-arms smuggling Initiative. De daadkracht van die groep contrasteert sterk met de terughoudendheid als het gaat om het controleren van de illegale Libische wapensstromen die hun weg vinden naar alle uithoeken van Noordwest-Afrika. Het rapport van het VN-panel hierover zijn een must read voor iedereen die wil begrijpen wat er mis kan gaan met de verkoop van wapens.

Deze column is licht gewijzigde en engelstalig vorm te vinden op stopwapenhandel

Enough rules, time for action

The annual report on global arms export of the Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) deals with legal arms exports only. It is the lion share of the world wide trade in weapons. Figures on illegal arms exports, by criminals, companies or countries violating international arms embargos by the UN, EU or OSCE, are not available, for obvious reasons.

The United States, which has and uses the power to actively persecute those who violate U.S. restrictions on trade (see e.g. http://www.exportlawblog.com/) uncovers many illegal arms trasfers.  Widely reported was the seizure of the Panama-flagged KLOS C cargo ship (under Dutch flag only two years ago) which was boarded by Israeli special forces in the Red Sea near the Sudanese coast. The ship was suspected to export Syrian made M-302 surface-to-surface missiles to Gaza allegedly coming from Iran. The Sudan Tribune reports that “along with the missiles, some 180 mortar shells and 400,000 rifle rounds were laid out in neat piles on a pier in the port of Eilat” where the ship was brought after being captured. A U.S. spokesman told that: “the interception of this ship was a product of joint cooperation between Washington and Tel Aviv.”

More up north another ship was stopped in the harbour of Hamburg en route to Egypt. This time is was the German customs suspecting the cargo of an unnamed freighter. The ship turned out to transport spare parts for armoured vehicles and naval equipment from Poland, which according to the Germans was a violation of the EU Common Position on arms trade. Because the ship passed Hamburg harbour Germany was entitled to refuse a transit permit. According to a Egyptian foreign ministry spokesman it was a storm in a teacup. According to him, the cargo was only held pending for completion of documents.

These two examples show that a lot is possible in intercepting illegal arms transfers, as long as there is political will. What does not help is that some countries lower their arms export standards. Recently Swiss changed its policy under pressure of a lobby of 70 Swiss arms producers. Under the former regulation, arms exports to countries known for systematic and grave human rights violations were forbidden. Also, arms exports to countries engaged in an internal or international, armed conflict were not permitted. The new policy will be more elastic. Now, permits will be denied if there is “a high risk” in the receiving state that the military equipment will be used for serious human rights abuses, if the country is “illegally” engaged in an international, armed conflict or if an internal, armed conflict prevails. The “high risk” provision especially leaves room for manoeuvre. With this new formulation Switzerland is the first country downgrading its export rules in accordance with the UN Arms Trade Treaty, which is only giving very minimal standards.

Even more alarming is the change in the Japanese constitution, which will make it possible for Tokyo to export arms. This change is primarily introduced because of the cooperation with U.S. on several weapon manufacturing programmes (F-35 fighter and missile defence missiles SM-3 amongst others) for which export demand this change in law. But Japanese analists fear this will make all kinds of arms exports possible which might destabilize East Asia and strengthen the political position of Japanese nationalists and the Japanese armed forces. In the future Japan, the 3th global economy in the world, might also aim for a top position as an arms exporter.

When the supply grows, regulations are important, but even more essential is the political will to stop arms deals. Uncontrolled arms trade is caused by failing politics, not by lacking legal instruments. A positive example is the group of nations (Netherlands, Denmark, U.S., U.K., Canada, Norway, Germany, France and Italy) cooperating as the Gaza Counter-arms smuggling Initiative. The work of the group strongly contrasts the reluctance to stop illegal Libyan arms finding their way into Northwest Africa. The report by the UN-panel on those particular flows of weapons are a must-read for everyone who wants to understand what can go wrong with arms sales.

Written for Campagne tegen Wapenhandel

Hollands Next Top Lobbyist; Why?

Enige tijd geleden ging ik meedoen aan de Amnesty wedstrijd Hollands Next Top Lobbyist. De winnaar mag mee naar de Verenigde Naties in New York. Daar wordt in juli gestemd over het wapenhandelverdrag. De bedoeling van de wedstrijd is dat ik zoveel mogelijk mensen krijg die me 'leuk' vinden, 'liken' en met vanaf mijn url een handtekening zetten. Het verdrag wordt als de oplossing gezien voor ongebreidelde wapenexporten. Maar is dat waar?  

Protest bij Koreaanse marinebasis, Jeju. Bron

De Europese Unie heeft bijvoorbeeld prachtige regelgeving rond de handel in wapens. Die regels worden niet alleen door de EU-landen omarmd, maar ook door Canada, Cyprus, Liechtenstein, Noorwegen, IJsland en de geassocieerde landen in Midden- en Oost-Europa. Deze landen zijn samen verantwoordelijk voor de helft van alle wapenexporten. Bovendien gaat een groot deel van de wereldhandel vrijwel ongehinderd door de Europese lucht- en zeehavens (ook goederen uit de VS).

Controle is wel mogelijk. Dat merkt vrijwel iedere zakenman, waar dan ook in de wereld, die het in zijn hoofd haalt iets meer dan een doos staafmixers met onderdelen uit de VS aan Iran of Noord-Korea te leveren. Daar staat gevangenisstraf of, na volledige medewerking, enige tonnen boete op. De straf van Uncle Sam ontlopen is er niet bij. Regelmatig duikt de Rotterdamse haven in de Amerikaanse processen op als draaischijf voor al dan niet ernstige leveranties.

Als controle op wapenexporten spoort met buitenlands beleid dan is er veel mogelijk. Helaas laat dat beleid zich doorgaans niet leiden door mooie zaken als mensenrechten en ontwikkeling, maar door economische en geostrategische belangen. Duitsland levert daarom een serie onderzeeërs aan Israël, bedoeld om kernwapens af te schieten. Dat is strijdig met een handvol regels uit de gedragscode. Geen haan die er naar kraait. Waarom dan nog meer regels? En Putin, Obama en Jintao laten zich heus niet door een verdrag dwingen. De wereld zou er bij gebaat zijn als er een campagne kwam voor het strikt uitleggen van wapenexportregels, strenge controle op goederen die het land verlaten, en dan bij overtredingen even assertief vervolgen als de VS nu doet.

Ruim een jaar geleden stelde de Campaign Against Arms Trade uit Londen, CAAT, dat wapenleveranties aan het Midden-Oosten aantonen dat handel boven mensenrechten gaat. Ook in Europa. CAAT pleitte voor een onmiddellijk wapenembargo voor de hele regio en een zinnig gebruik van de gedragscode door de regeringen van EU-landen. April dit jaar schreven onderzoekers een rapport over Europese wapenexporten. Bij de presentatie stelde één van hen dat ze hoopte dat de EU-lidstaten de kwaliteit van hun beslissingen inzake exportvergunningen van de afgelopen jaren zélf gaan evalueren en er conclusies uit trekken: ‘Het idee dat de Europese Commissie of het Parlement zich daarover zouden mogen uitspreken, dat is waarschijnlijk hopen op sprookjes.’ Hop in Den Haag, Madrid, Boedapest en Boekarest aan de slag. Maar of ze dat doen?!?

Ook als deelnemer aan de Amnesty competitie lukte het me niet te gaan geloven in de aanpak. Blijft de vraag wat wél helpt. Wapenhandel zou een sexy onderwerp kunnen zijn voor activisten en pers. Ze zouden kunnen onderzoeken, namen en shamen, lobbyen (en dat betekent niet alleen zoveel mogelijk 'likes' en handtekeningen binnenhalen), artikelen en boeken schrijven, organiseren, acties op poten zetten. Samen met anderen dwingen dat die controle er in Nederland komt.

Samen betekent ook samen met mensen die zich inspannen voor een Wapenhandelverdrag (Arms Trade Treaty, ATT). Als je ze al gemakkelijk in twee groepen zou kunnen verdelen dan zijn de verschillen tussen hen die het ATT steunen en hen die het afwijzen kleiner dan de overeenkomsten. De ene groep focust echter op een regeling, de andere op controle en het verijdelen van wapenexporten (binnen de huidige mogelijkheden). Een actie voor het ATT kan actuele wapenexporten aankaarten en zo ook bijdragen aan een controle in het heden. Het gaat hier dus niet om een zwartwit onderscheid. Wel pleit ik voor het direct op het doel af gaan en dat is betere controle. Niet om de controle, maar omdat wapens worden gebruikt om mensen te onderdrukken en arm te houden en andere rijk en machtig te maken.

Geschreven voor: Konfrontatie