Zwitserland en Japan verzwakken wapenexportregels

Het jaarverslag over de wereldwijde wapenexport van het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) houdt zich bezig met legale wapenexporten. Dat betreft het leeuwendeel van de wereldwijde handel in wapens. Cijfers over illegale uitvoer van wapens door criminelen, bedrijven of landen die internationale wapenembargo's schenden van de o.a. de VN , de EU of de OVSE, zijn iet beschikbaar. Dit om voor de hand liggende redenen.

De Verenigde Staten maakt zeer actief gebruik van de mogelijkheden om overtreders van de Amerikaanse beperkingen handel actief te vervolgen (zie bijvoorbeeld http://www.exportlawblog.com/). Daardoor worden veel illegale wapenstransacties voorkomen en onthult.

Er was veel aandacht van de media voor de inbeslagname van het onder Panamesevlag varende vrachtschip, de KLOS C (dat nog maar twee jaar geleden onder Nederlandsevlag voer). Het schip werd in de Rode Zee, in de buurt van de Soedanese kust, geënterd door Israëlische special forces. Het werd verdacht van het vervoer van in Syrië gemaakte M-302 oppervlaktedoelraketten naar Gaza. De wapens waren vermoedelijk afkomstig uit Iran. De Sudan Tribune meldt dat "samen met de raketten, ongeveer 180 mortiergranaten en 400.000 stuks geweermunitie werden opgetast op een pier gelegd in de haven van Eilat," waar het schip na de aanhouding naartoe werd gebracht. Een Amerikaanse woordvoerder zei dat: "het onderscheppen van dit schip het resultaat was van de samenwerking tussen Washington en Tel Aviv."

Meer naar het noorden werd een ander schip aangehouden in de haven van Hamburg. Dit schip was op weg naar Egypte. Nu is het de Duitse douane die vermoedens heeft dat de lading van een (niet bij naam genoemd) vrachtschip niet in de haak is. Het schip vervoerde onderdelen voor pantservoertuigen en militaire scheepsuitrusting uit Polen naar Egypte. Volgens de Duitsers dit was een schending van het gemeenschappelijk standpunt van de EU betreffende wapenexporten. De Duitsers maakten gebruik van het recht een doorvoervergunning te weigeren op het moment dat het schip in de haven van Hamburg lag. Volgens een woordvoerder van het Egyptische ministerie van Buitenlandse Zaken ging het om een storm in een glas water; voor het vrijgeven van de lading werd slechts gewacht op verwerking van de juiste vrachtbrieven en documenten.

Deze twee voorbeelden laten zien dat er veel mogelijk is als het gaat om het onderscheppen van illegale wapenleveringen. Er is vooral politieke wil nodig. Wat niet helpt is dat sommige landen hun wapenexportnormen naar beneden bijstellen. Onlangs veranderden de Zwitsers het beleid onder druk van een lobby van 70 Zwitserse wapenproducenten. De oude Zwitserse verordening verbood wapenexport naar landen die bekend stonden vanwege systematische en ernstige mensenrechtenschendingen. Ook de uitvoer van wapens naar landen waar sprake was van een internationaal of binnenlands gewapend conflict waren niet toegestaan​​. Onder het nieuwe beleid wordt soepeler opgetreden; vergunningen worden geweigerd, indien er "een hoog risico" in de ontvangende bestaat dat de bewuste militaire apparatuur zelf zal worden gebruikt voor ernstige schendingen van de mensenrechten. Niet alle wapens worden dus verboden, maar wapens waarmee de schendingen plaats zullen vinden. De hoog risico bepaling laat vooral speelruimte. Met deze nieuwe formulering is Zwitserland het eerste land dat zijn export regels naar beneden bijstelt om ze in overeenstemming te brengen met het VN-wapenhandelsverdrag (ATT), dat uitgaat van minimale normen. (Nederland verlaagde al een aantal jaar eerder de normen na het invoeren van de Europese gedragscode wapenexport.)

Nog verontrustender is de verandering in de Japanse grondwet, die het mogelijk zal maken voor Tokyo om wapens te exporteren. Dit kan avanwege 'de pacifistische grondwet' eerder niet. Deze grondwettelijke verandering is vooral ingevoerd omdat de samenwerking met de VS mogelijk te maken bij verschillende wapenproductieprogramma's (zoals F-35 gevechtsvliegtuigen en raketschildraketten SM-3). Maar Japanse analisten vrezen dat dit allerlei wapenexport mogelijk zal maken. Daardoor kan de situatie in Oost-Azië verder destabiliseren en de politieke positie van de Japanse nationalisten en de Japanse krijgsmacht versterkt worden. Japan, de 3e economie in de wereld, kan nu ook gaan streven naar een toppositie als wapenexporteur.

Wanneer het aanbod groeit, zijn regels belangrijk, maar nog belangrijker is de politieke wil om wapenhandel te stoppen. Ongecontroleerde wapenhandel wordt veroorzaakt door niet ingrijpen, niet door gebrek aan juridische instrumenten. Een positief voorbeeld is de groep landen (Nederland , Denemarken, de VS, UK, Canada, Noorwegen, Duitsland, Frankrijk en Italië) die samenwerken als de Gaza Counter-arms smuggling Initiative. De daadkracht van die groep contrasteert sterk met de terughoudendheid als het gaat om het controleren van de illegale Libische wapensstromen die hun weg vinden naar alle uithoeken van Noordwest-Afrika. Het rapport van het VN-panel hierover zijn een must read voor iedereen die wil begrijpen wat er mis kan gaan met de verkoop van wapens.

Deze column is licht gewijzigde en engelstalig vorm te vinden op stopwapenhandel

Syrië: Illegale wapenhandel legaal gemaakt

De schade van de oorlog in Libië is nog niet eens opgeruimd als de volgende militaire interventie al weer gepland wordt. De Maghreb en het Nabije Oosten worden overspoeld met zware wapens, gesmokkeld vanuit de Libische arsenalen. Syrië is een belangrijke bestemming.

De BBC citeert de Groep Deskundigen van de VN-Veiligheidsraad die het wapenembargo in 2011 opgelegd aan Libië bewaakt. In april 2013 wijst de Groep op illegale transporten van "zware en lichte wapens, waaronder draagbare luchtverdedigingssystemen [MANPADS], kleine wapens en bijbehorende munitie, explosieven en mijnen . ( ... ) De forse omvang van sommige transporten en de logistiek die daarbij gebruikt worden doen het vermoeden reizen dat vertegenwoordigers van de Libische lokale autoriteiten ten minste op de hoogte zijn geweest van de transfers, als ze er al niet direct betrokken bij zijn." De situatie is nog erger.

Drie gevallen bewijzen de enorme omvang van de leveringen, de betrokkenheid van Qatar als een belangrijke leverancier, en dat nog meer overheden, ook westerse, betrokken zijn bij de illegale wapenleveranties.

Een In april 2012 werd een schip, de Letfallah II, tegengehouden door de Libanese autoriteiten. Het schip verliet Misrata, Libië, een dag eerder op 14 april 2012. De VN-groep van deskundigen bevestigd dat geavanceerde wapensystemen en onderdelen daarvoor aan boord waren, zoals SA-7b luchtverdedigingssystemen en Milanraketten.
Als tijdens de aandeelhoudersvergadering van de grote Europese wapenproducent EADS, dat een belangrijke deelnemer is in MBDA - de producent van de Milan raketten - CEO Tom Enders gevraagd wordt of hij de Groep kan informeren uit welk land de gevonden raketten komen, wuift hij elke verantwoordelijkheid weg. Enders stelt, op zijn bekende arrogante manier, dat overheden die informatie moeten verstrekken en niet bedrijven. Maar ook de Franse overheid gaf de informatie niet, toen daar door de VN-groep om gevraagd werd. Wapenexportbeleid en ethische bedrijfspolitiek worden gemakkelijk vergeten als het het in hun belang is de duistere wereld van de wapenhandel af te dekken.

Twee In december 2012 verklaarde de VN dat Libië, Qatar en Saoedi-Arabië de belangrijkste bronnen waren voor wapenleveranties aan Syrië (zie). Laten we ons focussen op Qatar: Het laatste geval van het bewapenen van Syrische strijders door Qatar is een paar weken geleden gemeld, op 28 augustus, door Jane 's Defence Weekly. Het Weekblad schrijft dat het FN-6 MANPADS levert aan de Syrische rebellen. (Zie voor meer informatie over MANPADS in Syrië de Rogueadventurer.) Er zijn veel meer gevallen van Qataarse betrokkenheid bij (illegale) wapenexporten naar Syrische strijders . De VN-Groep van Deskundigen vond een doos met .50 munitie in de Letfallah, die was verzonden naar de strijdkrachten van Qatar. Het panel vond Belgische FN-aanvalsgeweren onderweg naar Syrië. Deze geweren waren oorspronkelijk verkocht aan Qatar rond 1980, zo meldde FN, het bedrijf uit Luik. De autoriteiten van Qatar ontkenden alles. Overheden kunnen zeer onbehulpzaam om illegale wapenleveranties te traceren.

Drie De laatste explosieve informatie over illegale wapensmokkel naar Syrië komt uit de Amerikaanse ambassade in Benghazi. CNN onthulde dat op het moment dat de ambassade werd aangevallen in augustus 2012 (waarbij vier mensen werden gedood, waaronder de Amerikaanse ambassadeur Stevens ), CIA- personeel bezig was SA-7 raketten naar Syrië te smokkelen, zo werd tenminste gespeculelerd op Capitol Hill. De levering werden in mei dit jaar ook al genoemd in verschillende bronnen. Een van de talrijke twitter reacties op dit verhulde staaltje illegale wapenhandel door een overheidsorgaan was: "Dus in plaats van Iran-Contra, hebben wij nu Libië en Syrië gunrunning." (Als je te jong bent om te hebben gehoord over de Iran-Contra-schandaal, Gooogle het.)

Op 6 september, heeft het Verenigd Koninkrijk een nieuw wapenexportbeleid met betrekking tot Syrië. Deze zogenaamde Export Control (Syria Sanctions ) Order 2013 zorgt ervoor dat Syrië niet meer op de lijst met gecontroleerde bestemmingen staat. Hierdoor kan de overheid leveringen aan de Free Syrian Army en andere groepen goedkeuren, zonder daarbij de wapenexportregelingen te schenden. Het opent daarmee een nieuw en dit maal legale weg voor bewapening van Syrische oppositiegroepen. (Voor een lijstje argumenten tegen dit beleid en zaken die juist wel moeten gebeuren zie.) Het legaal maken wat illegaal was veranderd de situatie de jure maar niet de facto. Wapens zullen nog steeds van conflict naar conflict reizen en olie op het vuur betekenen. En de oorlog in Syrië zal alleen maar meer wapens toevoegen aan de enorme hoeveelheden die nu al in de regio zijn. Op naar de volgende oorlog of reden voor meer omzichtigheid?

Onderzoek ondersteund door Fonds Vredesprojecten
Geschreven voor Konfrontatie

Wapensmokkel van Libië naar Egypte

Ondanks de explosieve situatie in Egypte, vinden er vanuit Lybië geregeld omvangrijke smokkel-activiteiten plaats waarbij wapentuig in handen komt van onder meer salafistische rebellen.

Tijdens en na de door de NAVO gesteunde burgeroorlog van 2011 werden in Libië wapens en munitie gestolen. Het is niet moeilijk om deze wapens naar Egypte te smokkelen. De grens tussen Egypte en Libië is lang en wordt slecht gecontroleerd. ‘Regelmatig vinden omvangrijke wapentransporten – en soms ook van strijders – vanuit Libië plaats. Deze zijn zich gaan richten op twee geografische gebieden: Egypte en de Sahel’, schreef het panel van deskundigen dat werd aangesteld door de VN-Veiligheidsraad nadat ‘resolutie 1973′ over wapenhandel, militaire activiteiten en Libische financiële activa van 2011 was aangenomen. Het panel bewaakt en bevordert de uitvoering van de sancties.

Na de omverwerping van Kadaffi begon de stroom Libische wapens naar Egypte. Niet voor al deze wapens is Egypte de eindbestemming. Het panel stelt: ‘Meerdere bronnen geven aan dat de eindbestemming voor de meerderheid van de wapens de Gazastrook is, maar dit is moeilijk te controleren. Het is waarschijnlijk dat een kleiner deel van de wapens in de Sinaï blijft voor gebruik tegen de regering van Egypte door de opstandelingen in die regio. De Egyptische autoriteiten hebben het panel geïnformeerd dat wapens zich ook verspreiden over andere delen van Egypte. Hoewel nog niet bewezen, is het mogelijk dat knooppunten langs deze handelsroute in de toekomst kunnen dienen als doorgeefluiken voor de verdere verspreiding naar andere landen.’ (VN-panel p. 12, 2013) Tot deze ontvangende groepen behoren de Syrische rebellen die via Egypte grote zendingen Libische wapens ontvangen.

Toename

In januari 2012 werd het panel geïnformeerd over 567 wapens en 1.132.411 kogels die naar Egypte werden gesmokkeld over de grens met Libië (VN-panel p. 117, 2012). Sindsdien zijn de wapenstromen in omvang alleen maar toegenomen. Libische wapens werden in alle delen van Egypte in beslag genomen.

Januari 2013 ontving het panel een lijst van geconfisqueerde wapens en munitie. ‘Sinds de instelling van het wapenembargo, hebben de Egyptische autoriteiten honderden handvuurwapens, lichte en zware wapensystemen, honderden granaten voor zware wapensystemen en honderdduizenden patronen voor handvuurwapens en machinegeweren in beslag genomen (op verzoek van de Egyptische autoriteiten, zal de gedetailleerde lijst niet worden gepubliceerd).’ De wapens worden gesmokkeld via zuidelijke routes en de noordelijke kustgebieden, maar ook bijvoorbeeld met de boot van Benghazi en Tubruk naar Marsa Matruh en in Egypte. De smokkelaars zijn Libiërs, Egyptenaren en Palestijnen.

Sinds de tweede helft van 2012 begon de pers meer te schrijven over Egypte als eindbestemming voor de clandestiene wapens. De Voice of America schreef: ‘Niet alle wapens in Libië zijn bestemd voor de Gazastrook. De Egyptenaren vrezen dat de wapens nu worden opgeslagen door de Egyptische salafistische groepen. De autoriteiten ontdekken sinds kort uit Libië gesmokkelde wapens in de Nijl Delta en geloven dat wapens worden opgeslagen in de Sinaï. Dat maakt ze erg nerveus.’ Ook de Washington Post wees op grote voorraden wapens die vanuit Libië worden vervoerd naar het reeds onstabiele Sinaï-schiereiland.

De in beslag genomen wapens variëren van handvuurwapens tot raketten. Een voorbeeld is de inbeslagname van zes luchtafweer- en anti-tankraketten op het Sinaï-schiereiland, begin januari2013. Legerwoordvoerder Ahmed Ali noemde in maart 2013(zonder vermelding van periode en de bron van de wapens) het feit dat de Egyptische grenswachten de smokkel van 8.138 geweren, 450 magazijnen, 19 raketten en 100 kogels tegenhielden. Dit zijn enorme hoeveelheden.

In juni 2012 heeft Egypte een grote wapenzending gelokaliseerd, waaronder Grad-raketten die vanuit Libië werden gesmokkeld en mogelijk op weg waren naar de Gazastrook. De buit van 138 Grad-raketten, 139 Grad-raketkoppen en 400.000 stuks anti-vliegtuig munitie werd aangetroffen in de kustplaats Marsa Matruh aan de Middellandse Zee, niet ver van de Libische grens, zo rapporteerden Egyptische kranten. Er zijn talrijke andere gevallen gemeld.

Smokkelactiviteiten leiden veeal tot geweld tussen veiligheidstroepen en de smokkelaars, diverse politiebureaus en militaire controleposten werden aangevallen. De bloedigste aanval leidde tot de dood van 16 beambten.Geweld tegen lokale dorpelingen vindt eveneens plaats. Bewoners van een Egyptische oase in de buurt van de Libische grens werden gestraft door de smokkelaars die delen van hun boerderijen in brand staken omdat ze samenwerkten met de overheid. De oorlog in Libië heeft tot op vandaag zijn effecten in buurland Egypte. Die situatie is gelet op de recente gebeurtenissen en de instabiele situatie in het land nog ernstiger geworden.

Wapenexport Nederland

Vorig jaar gaf Nederland het groene licht voor twee wapenexporten maar Egypte. Het ging om militaire navigatieradar en radarvuurleidingssystemen voor de zogenaamde Navy Fast Missile Craft. Deze schepen zijn bewapend met verschillende soorten raketten, een 7,62 cm kanon en een close-in weapon system (CIWS, vergelijkbaar met de Nederlandse Goalkeeper).

Momenteel worden de wapenexport vanuit Nederland naar Egypte tegengehouden, maar dat geldt alleen voor ‘materieel dat kan worden gebruikt voor binnenlandse repressie.’ Marine-technologie lijkt buiten deze definitie te vallen. Toch moeten die leveringen wel worden beschouwd als het geven van support aan het militaire regime in Egypte. De vraag reist dan ook of een militair regime dat verantwoordelijk is voor een coup en brute moorden van burgers, niet moet worden gestraft met een wapenembargo dat alle typen strategische goederen omvat.

Aangezien een deel van de smokkel-activiteiten over zee plaatsvindt, lijkt het stoppen van de wapensmokkel een argument tegen een dergelijk militair embargo te zijn. Zeker als het om marine-technologie gaat. De Naval Fast Missile Craft is echter niet voor gebruik tegen smokkelaars bedoeld, maar voor een hoger niveau van militaire inzet ‘om het gebruik van de handelsroutes (SLOC’s) met Egyptische militaire macht te verzekeren.’

Bovendien heeft Egypte een omvangrijke kustwacht ‘voor de bescherming van installaties aan de kust en voor het patrouilleren in de kustwateren om smokkel te voorkomen. Momenteel bestaat die kustwacht uit 105 schepen en vaartuigen.’ Er is geen behoefte aan nieuwe marinetechnologie om smokkelaars te stoppen. Egypte heeft meer behoefte aan vrede aan zijn grenzen en geen oorlog, een ondubbelzinnige veroordeling en bestraffing van de militaire coup.

Geschreven voor Ravage, webzine.
Geschreven met steun FondsVredesprojecten.
http://www.ravage-webzine.nl