Marokko; Nederlandse wapens betaald met Saoedisch geld

De nieuwste Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) gegevens over de wapenexporten zijn belangrijk nieuws op maandag 19 maart. Vooral het gegeven dat er tussen 2010 en 2011 een groei is van 24 procent trekt de aandacht. Ook de Nederlandse wapenexporten komen in de berichten stroom voorbij. De Volkskrant schrijft: “De Nederlandse wapenexport groeide met 22 procent naar 538 miljoen dollar (408 miljoen euro).” Op de radio 1 vertelt Pieter Wezeman, onderzoeker bij het Zweedse instituut, dat het gaat om marineschepen, radartechnologie en afgestoten wapens van de Nederlandse overheid. 

Kommer Damen en Koningin Beatrix tijdens de doop
van een politieboot in Gorinchem. Bron

De snelle groei van de Nederlandse wapenexporten komt vooral door de toenemende verkoop van grote marineschepen naar landen in het Zuiden. In 1998 deed ik voor het schrijven van het boek Nederlandse wapenhandel in de jaren '90 onderzoek naar de export van marineschepen in de periode 1963-1998. Het ging toen in een periode van vijfendertig jaar om acht schepen (Nigeria (1), Indonesië (3), Griekenland (2) en Taiwan (2)). In 2001 werd de verlieslijdende werf De Schelde voor een halve euro overgenomen door scheepswerf Damen. Sinds die tijd, elf jaar geleden, zitten we al op vrijwel evenveel marine exporten (Indonesië (4) en Marokko (3)). Een nieuwe export naar Vietnam wordt verwacht. De overname heeft vruchten afgeworpen.

Die exportsuccessen heeft Damen niet zonder hulp bereikt. De overheid beloofde Damen in 2001 te helpen bij het zoeken naar klanten. Tevens kan het bedrijf gebruik maken van de exportkredietfaciliteit van de overheid, hetgeen de dure marineschepen ook binnen het bereik van minder kapitaalkrachtige klanten brengt. Volgens werfdirecteur Kommer Damen was ook de marine “aan alle kanten bereid medewerking aan export te verlenen.” Bij het schrijven van het boek Explosieve Materie voorzag ik al een toenamne van exporten naar dubieuze bestemmingen: “Een restrictief beleid is overigens nauwelijks te verwachten. Exporten van wapens voor marines liggen in Nederland niet problematisch, specifieke uitzonderingen daargelaten.” 

2e Damen fregat voor de Marokkaanse marine. Bron

De blogger Machmoed Van Kaas vindt de levering van marineschepen aan Marokko niet in de haak, omdat Marokko vergunningen afgeeft voor het vissen in de territoriale wateren van de Westelijke Sahara, terwijl het Europese Parlement het visserijverdrag met Marokko in 2011 weigerde te verlengen omdat de aanspraken van Marokko op deze wateren niet onomstreden zijn. De Europese Commissaris voor maritieme zaken en visserij Maria Damanaki stelt dat Marokko eerst op een overtuigende vragen moet beantwoorden op het gebied van duurzaamheid, economie en internationaal recht. Marokko plundert de visgronden van de Westelijke Sahara, dat zij in strijd met het internationaal recht bezet houdt. Die bezetting “staat al een jaartje of twintig op de agenda van de Veiligheids Raad,” aldus Van Kaas. Hij vraagt zich af: “Hoezo is er sprake van een spanningsgebiedencriterium?” Het spanningsgebiedencriterium verbiedt Nederlandse wapenexporten naar conflictregio's.

De Campagne tegen Wapenhandel schrijft dat de fregatten bedoeld zijn om met de NAVO samen te werken en de kustwateren te kunnen controleren op illegale migranten. De onderzoekers van deze organisatie stellen met klem dat de aankoop ten koste zal gaan van het overheidsbudget van het bepaald niet rijke Marokko. Volgens het onderzoeksinstituut SIPRI gaat het om een levering ter waarde van 510 miljoen euro. Geld kan maar een keer worden uitgegeven, de aankoop door de Marokkaanse overheid zal ten koste gaan van onderwijs en gezondheidszorg.

Bron

Of deze kritiek hout snijdt is niet helemaal duidelijk. Marokko zocht in 2008 al geld in Saoedi Arabië voor de militaire aankopen. Rabat komt daarmee wel steeds meer onder invloed van Ryahd te staan (een ontwikkeling die ook op andere gebieden zichtbaar is). Dat is niet veel nieuws onder de zon. Al eerder werden aankopen door Bangladesh van Nederlandse wapens betaald vanuit Saoedische fondsen. De invloed van de fundamentalistische vrienden van het Westen komt met de groeiende invloed in Marokko wel dichtbij.

In de zeventiende eeuw leverde Nederlandse wapenhandelaars kanonnen aan hun Spaanse tegenstanders. Nu laten we onze wapens betalen met geld van fundamentalisten van het ergste soort. Maar in de Gouden Eeuw was er nog geen gedragscode wapenexportbeleid. Nu wel. In die code wordt geschreven over regionale veiligheid en mensenrechten, en wordt de hoogte van de wapenuitgaven beoordeeld. Als de gedragscode nageleefd zou worden, dan zou Rabat het zonder onze wapens moeten stellen. Maar al te goed is buurmans gek.  “Landen in Noord-Afrika voerden drie maal zo veel wapens in als in de periode voor 2007, Marokko zelfs vier maal zo veel,” staat in het Volkskrant artikel. Zo'n klant laat je niet schieten.

 Blog geschreven voor Sargasso

Vrouwenrechten in Afghanistan

"Men are fundamental and women are secondary," schreef de Afghaanse president Hamid Karzai op zijn website. Daarmee versterkte hij de speculaties dat hij de conservatieve geestelijken steunt. De afgelopen jaren schreef ik elk jaar op 8 maart een Vrouwendagblog bij Broekstukken. Dit jaar niet. Afghanistan stond dit jaar wel weer op mijn lijstje. De start van het blog had ik al. Dat zou ik overnemen van Koen van Groese die voor nota bene de EO in Afghanistan was, en op zijn blog daarover schreef: 

"We zijn in Kunduz om een portret te maken van de eerste Afghaanse vrouwelijke politie-agent die bij de Nederlanders afstudeert: Najiba. Maar om dit te laten slagen dien je de hogeschool voor Afghaans stratego met een tien te hebben afgerond. Het is namelijk niet aan Najiba of ze komt. Maar aan een ingewikkeld gewoven Afghaans tapijt dat loopt van gouverneur tot generaal. En van hoofd van de politie tot hoofd van het huishouden, haar man. En als één iemand wordt gepasseerd, dan gaat het hele feest niet door."

Duidelijker kan je het niet krijgen dat de idealen achter de Nederlandse aanwezigheid in Afghanistan niet passen op de Afghaanse werkelijkheid. Na dit citaat van Van Groese zou ik net als eerdere jaren aangeven dat de positie van vrouwen in Afghanistan niet verbeterd is. Op de website van RAWA, de onafhankelijke Afghaanse organisatie voor vrouwenrechten, zou daar wel een onderbouwing voor te vinden zijn. De site wordt niet meer zo actief gevuld als voorheen, maar er staat een recent interview op met RAWA activiste Reena over de aanwezigheid van buitenlandse troepen en wat dat betekend voor de positie van Afghaanse vrouwen.

De interviewster vraagt: “Reena, een reden die vaak wordt gegeven voor het in Afghanistan blijven van de troepen (…) is dat het gaat om het redden van de vrouwen van Afghanistan. Wat is jouw reactie hierop?" 

Reena antwoordt: “Dit soort beweringen zijn helemaal onjuist. Vrouwenhaters kwamen aan de macht, mannen met hetzelfde geloof als de Taliban. Met hun manier van denken zijn zijn exacte kopieën van de Taliban. Ze verschillen alleen uiterlijk. Dit verbeterde volgens mij niet de positie van vrouwen. Op dit moment zijn er kleine verbeteringen in het leven van vrouwen die in de steden leven, maar als je naar de statistieken kijkt dan blijft Afghanistan het gevaarlijkste land voor vrouwen. Zelfverminking en het aantal zelfmoorden zijn extreem hoog – zo hoog zijn ze nog nooit eerder geweest. Huiselijk geweld is wijdverbreid. Vrouwen zijn arm. Ze hebben geen gezondheidszorg en het hoogste sterftecijfer ter wereld. 

Er zijn zoals ik zei enkele verbeteringen. Op sommige gebieden, voor een hand vol mensen, enkele vrouwen, zal het een beetje beter zijn geworden, maar het is zeer zeker slechter geworden voor vele anderen. Er is onveiligheid, er zijn bedreigingen. Ze zeggen altijd dat er zes miljoen meisjes op de scholen zitten die ze hebben geopend. Ze hebben het nooit over de hoeveelheid afvallers. Niemand kijkt naar de aanvallen, de bedreigingen van de Taliban naar de meisjes. Het gevolg is dat ze niet meer naar buiten durven te gaan. Niemand kijkt naar de kwaliteit van de scholen. Er zijn kleine verbeteringen. Die zijn wijd uitgemeten, en de paar positieve punten zijn belicht, maar in het algemeen zijn de zaken slechter gegaan.”

Dit citaat had ik op mijn Vrouwendagblog willen zetten, om een Afghaanse feministe het woord te geven over de positie van vrouwen, in plaats van de voorlichters van de Westerse troepen. En dan zou ik weer overgaan naar mijn orde van de dag. De Nederlandse politiemissie wordt niet uitgebreid. Volgens Reena helpt die ook niet bij het verbeteren van de positie van vrouwen. Wat er wel nodig is om de positie van vrouwen te versterken en hoe we de Afghaanse vrouwen daarbij kunnen helpen, daarover gaat het nauwelijks. De "toekomst van de rechten voor Afghaanse vrouwen is onzekerder dan op enig moment de afgelopen tien jaar,” zegt de Afghaanse Mensenechten en Democratie Organisatie in een rapport dat ze afgelopen dinsdag publiceerden. "De meeste, voor vrouwen belangrijke, resultaten uit de afgelopen tien jaar worden waarschijnlijk teruggedraaid," De regering doet er niets aan dat te veranderen.

Maar eigenlijk heb ik dat in mijn vorige 8 maart blogs allemaal al opgeschreven. Wat ik toen schreef, is helaas nog steeds geldig of slechts mondjesmaat achterhaald. Wat ik nu schrijf is slechts een summiere aanvulling daarop. Daarom dit jaar maar geen Vrouwendagblog.

Mijn eerdere 8 maart blogs: 


2011:  * Afghanistan en de 100ste vrouwendag
2010:  * vrouwen en antimilitarisme
2009:  * vrouwendag gastblog (Wendela de Vries)
           * hoofdoekjes discussie en Arabisch feminisme
           * Van Creveld oorlogscultuur.html

Nederlands geld voor kernwapens

In het onlangs verschenen rapport 'Don't bank onthe bomb' wordt onder het kopje Nederland één Nederlandse producent van kernwapens genoemd: the European Aeronautic Defence and Space Company (EADS). EADS is de producent van het civiele Airbus passagiersvliegtuig, maar ook – via het bedrijf MBDA, waarin het één van de drie aandeelhouders is – van een nieuw type kernraketten. Daarnaast produceert en onderhoudt EADS de Franse kernraket M45. De EADS productie vindt grotendeels plaats in het buitenland, het hoofdkantoor van het bedrijf is om belastingtechnische redenen in Nederland gevestigd: internationaal opererende bedrijven krijgen in Nederland forse belastingvoordelen.

De grote betrokkenheid van Nederland bij kernwapenproductie blijkt vooral in de financiële sector. Nederland heeft grote banken. In de Fortune top-500 komen ING, Aegon en Rabobank voor. De drie behoren tot de grootste zesbedrijven van ons land. Het rapport 'Don't bank on …' vermeldt ING en Aegon. Aegon investeert via Transamerica en Kames Capital in Alliant Techsystems, Babcock International, BAE Systems, Boeing, Finmeccanica, Honeywell International, Rolls-Royce and de Serco Group. ING investeert in Boeing, EADS, Honeywell International en Safran. Al die bedrijven zijn betrokken bij kernwapenproductie. (Voor een korte beschrijving van de activiteiten van de bedrijven zie, pag 7 van 'Don't bank ...')

Een kleine tien jaar geleden begon de huidige golf van acties tegen de financiering van de defensie-industrie door Nederlandse financiële instellingen met het aankaarten van de ABN-AMRO investeringen in Insys, een bedrijf voor het onderhoudt van clusterbommen. De actie werd gestart door de Campagne tegen Wapenhandel en verbreide zich al snel via Kamervragen, acties, betrokkenheid van de PvdA en SP etc. naar een breed publiek. Kort daarop werd Netwerk Vlaanderen http://www.fairfin.be/ – tegenwoordig FairFin – in Nederland actief om de banken te bewegen niet te investeren in verkeerde wapens. De Campagne tegen Wapenhandel richtte inmiddels zijn pijlen op de Rabobank en ING die een levering van oorlogsschepen naar Indonesië financierden. (In 2011 financierde ING nog voor ruim vijftig miljoen euro de levering van reserve onderdelen voor deze schepen.) Een deal waaraan ABN-AMRO bewust niet deel wilde nemen nadat het informatie had ingewonnen bij een Nederlandse hoogleraar en Indonesiëdeskundige die de deal wegens de mensenrechten situatie afraadde. Niet investeren in wapens scoort goed bij het publiek en daarvan maken niet alleen de Triodos en ASN-bank gebruik.

Als het gaat om investeringen met Nederlands kapitaal moeten de pensioenfondsen niet vergeten worden. Dit zijn grote spelers op de internationale kapitaalmarkt. In 'Don't bank …' komt echter alleen het Unilever Pensioenfonds Progres voor als fonds dat de productie van nucleaire wapens financiert. Eén pensioenfonds is een flinke vooruitgang vergeleken met eerdere rapporten. In 2007 publiceerde de Campagne tegen Wapenhandel een overzicht van de investering vanpensioenfondsen in wapens en goederen waarmee de mensenrechten werden geschonden. In dat overzicht komen nog enige tientallen bedrijven en fondsen voor die in kernwapens investeren. De activiteiten van de Campagne tegen Wapenhandel en het Netwerk Vlaanderen werden gevolgd door acties van OxfamNovib en Pax Christi op dit vlak (doorgaans ondersteund door de Nederlandse onderzoeksorganisatie Profundo). Al die activiteiten haalden uitgebreid de media en pensioenfondsen en banken pasten hun investeringen aan. Het is bijna ongelofelijk hoeveel bedrijven er onder publieke druk inmiddels door financiers zijn afgestoten.

De Eerlijke Bankwijzer, gemaakt door een brede coalitie van maatschappelijke organisatie, geeft overzichtelijk weer op welke terreinen financiële instellingen slecht scoren. Ook hier komen we Aegon en ING (investeert in kernwapenproducenten als die minder dan de helft van de omzet uit wapens halen) weer tegen.

Uit 'Don't bank ...' zou je kunnen opmaken dat de strijd bijna gestreden is. Helaas. Deze week publiceerde de Campagne tegen Wapenhandel een overzicht vaninvesteringen door pensioenfondsen in kernwapenbedrijven. In die lijst staan tientallen Nederlandse pensioenfondsen. Gegevens komen van de pagina's van de fondsen zelf (maart 2012). Het gaat daarbij om bedrijven die kernwapens en onderdelen daarvoor produceren of onderhouden. Ze worden door CtW gegroepeerd per bedrijf. “Er zijn nog best veel fondsen die investeren in kernwapens. Ik heb volledig willen zijn,” zegt Mark Akkermans, de auteur van het Campagne tegen Wapenhandel-rapport. “In 'Don't bank …' is er voor gekozen investeringen kleiner dan een half procent van het totaal aan uitstaande aandelen en obligaties in de kernwapenbedrijven niet op te nemen. Dat vertekent het beeld,” zegt Akkermans. Kijk je naar de kleine en grote Nederlandse investeringen in de kernwapen-industrie dan is nog een lange weg te gaan. “Vier van de vijf grote pensioenfondsen investeren nog steeds in kernwapens, alleen PGGM niet.”

Geschreven voor Sargasso