“Vrouwen hebben een groot aantal relaties met de krijgsmacht: ze commanderen regimenten, zijn soldaat, werken in de wapenindustrie, maken keukens en toiletten van militaire bases schoon … of protesteren tegen de militairen tijdens acties en in vredeskampen. Sommige vrouwen hebben weinig keus als het gaat om de relatie met het militaire bedrijf: ze worden gedood, verwond, verdreven uit hun huizen en beroofd tijdens gewapende conflicten.”
Het citaat komt uit een artikel van Sian Jones dat onderdeel is van veertien artikelen over feminisme en antimilitarisme (zie onder voor de links). Jones is vredesactiviste op een kamp bij de Britse basis Aldermaston en lid van Vrouwen in het Zwart.
De artikelen zijn uitgangspunt voor een discussie in Straatsburg tijdens de NAVO-top waar de militaire organisatie een feestje viert, omdat ze zestig jaar bestaat. Vrouwen in het zwart, een vredesorganisatie die zijn wortels heeft in Israël en voormalig Joegoslavië is de initiatiefnemer van de bijeenkomst. Al enige tijd geleden kwam ik de artikelen tegen en nam me voor ze later eens goed te lezen en te verwerken tot een tekst voor mijn blog.
Veiligheid
In een van de artikelen, dat van Cynthia Cockburn, stuit ik op een citaat waar ik me volledig in kan vinden: “'Veiligheid’ is een woord dat volgens de gangbare betekenis, zoals de Oxford dictionary het stelt, “een gevoel van veiligheid” betekent, of “gevrijwaard van gevaar”. De betekenis van het begrip wordt in de internationale diplomatie, militaire en regeringskringen geperverteerd. Dat betekent dat een van de taken van onze anti oorlogs en vredesbewegingen het blootleggen is van de valse betekenis in het ‘veiligheids” concept zoals dat wordt gebruikt door de NAVO. We moeten dat wat echt telt, de real thing, definiëren, en daarbij is een feministische analyse van betekenis. We zullen moeten vechten om dit te bereiken en daarbij is een feministische praktijk zeer zeker van belang.” Het is precies de reden voor mij om de artikelen te lezen.
De notie dat het begrip veiligheid wordt verknalt in de internationale politiek zie ik ook. (bijvoorbeeld in: Ike) Maar ook zie ik dat veel gedachten om dit misbruik te bestrijden uit feministische hoek komen. Zij tackelen met kracht het zogenaamde realistische vertoog over internationale relaties en macht door bijvoorbeeld deze uitleg van veiligheid aan de orde te stellen. Ze staan daarmee dichterbij de realiteit van de meerderheid van de wereldbevolking dan de aanhangers van wat Realpolitik wordt genoemd, die vooral de belangen van de elite in het oog houden. Het is niet verwonderlijk dat in hetzelfde artikel ook een pleidooi voor human security voorbij komt. Dat is een veiligheid gebaseerd op de ‘freedom from want and from fear’.
Tijdens het lezen heb ik vaak het gevoel dat wat feministische wordt genoemd net zo goed thuis hoort in gemengde visies van humanisten, progressieven of socialisten, soms zelfs nog breder dan dat. Toch zijn er wel een aantal punten die je niet snel tegen zult komen in een artikel van een doorsnee antimilitairist. De nadruk ligt ergens anders en juist dat is waardevol, ook al omdat er nieuwe visies uit volgen en onderwerpen aan de orde komen die je anders niet snel zou lezen. Dat nationalisme en militarisme elkaar versterken lees ik regelmatig dat het patriarchaat er net zo goed bij hoort tegenwoordig veel minder. Het is goed daar eens aan herinnert te worden.
Vrouwen veiligheid
Er is een noodzaak voor ‘women’s security’ stelt Cockburn. Vrouwen zijn immers verantwoordelijk voor van alles en zonder daarvoor beloond te worden. Van de militarisering krijgen ze wel bijzonder veel mee. Geld gaat naar wapens en militairen en niet naar sociale uitgaven, waardoor hun taken zwaarder worden. Militairen worden opgevoed tot mannen en beschermers van vrouwen. De vrouwen moeten baren. Ze worden er dus alleen maar slechter van. Zo vat ik haar veel uitgebreidere versie van dit mechanisme samen.
Afghanistan
Bij de oorlog in Afghanistan wordt de slechte positie van vrouwen vaak benoemd om aan te tonen waarom een militaire interventie door het verlichte Westen zo belangrijk is. Het is een heikel punt om hier tegenin te gaan en zijn het doorgaans artikelen van de Afghaanse vrouwen organisatie RAWA die ik aanhaal om aan te geven dat je daar als Afghaanse vrouw ook anders over kan denken. Niet snel zou ik er op komen om aan te geven dat Afghanistan het enige land in de wereld is waar het zelfmoordcijfer onder vrouwen hoger is dan onder mannen en vervolgens de link te leggen dat dit veroorzaakt wordt door dertig jaar oorlog; het geweld uit het verleden wordt doorgegeven naar de toekomst. De Deense vredesactiviste Annelise Ebbe doet dit wel. Ze stelt dat de voortzetting van deze wantoestanden bovendien wordt gelegitimeerd door de grootgrutters in geweld, de krijgsheren, niet te bestraffen maar op te nemen in de regering. Wetgeving blijft vrouwonvriendelijk, vrouwen blijven daardoor tweede rangsburgers en dit legitimeert de voortzetting van geweld tegen vrouwen.
Ebbe zegt dan ook dat de Afghaanse interventie in Afghanistan op de schop moet; de Amerikaanse en NAVO-troepen het land uit moeten; de krijgsheren en tablibanleiders voor een tribunaal moeten worden gebracht. Dat is een duidelijk plan, maar het is wel geschreven in Denemarken. Een aanzet tot discussie zou het kunnen zijn, maar de hierarchie afwijzen betekent ook dat Afghanen zelf hun toekomst mogen schrijven. Dialoog wordt genoemd als vrouwelijke oplossing voor concliften. Mogelijk leidt die dialoog in Afghanistan wel tot een Waarheidscommissie. Misstanden mogen niet onbestraft blijven. Dat werkt geweld nadien in de hand, maar welke vorm dat moet krijgen kan alleen lokaal bepaald worden niet vanuit Amsterdam of Kopenhagen.
VN-resolutie 1325
Oorlog versterkt de gewelddadige verschijnselen in de maatschappij en vrouwen zijn de eerste die dit aan de lijve ondervinden. In 2000 legde de VN-veiligheidsraad dit vast in resolutie 1325: “(…) het feit dat burgers, in het bijzonder vrouwen en kinderen, de overgrote meerderheid uitmaken van hen die de nadelige gevolgen ondervinden van gewapende conflicten, onder meer als vluchtelingen en ontheemden, en dat dezen steeds vaker het doelwit vormen van strijders en gewapende onderdelen, en onder erkenning van de daaruit voortspruitende impact op duurzame vrede en verzoening.” Hiermee is een belangrijke reden gegeven waarom vrouwen vredestrijd doorgaat, terwijl veel mannen uit de vredesbeweging al ander emplooi hebben gezocht.
Jongens worden geronseld voor opstandelingen legers in Afrika. Vrouwen worden verhandeld, verscheept en verkocht aan bordelen onder valse voorwendsels. Vaak voor bordelen die ontstaan daar waar militairen hun kampen opslaan. De NAVO heeft wel een richtlijn hoe hier mee om te gaan (Policy Against Human Trafficking). Een goede stap, maar ieder land mag verder zelf uitleggen hoe het hier mee omgaat. Waarmee het tandeloze tijger is. Het zou zomaar een actiepunt kunnen zijn om de NAVO er toe te dwingen dat die regel gehandhaafd wordt en te starten met een beleid dat vrouwen veiligheid verschaft.
Blokken en Staat
Wat veel terugkomt is de kritiek op het in machtsblokken denken. Vrouwen hebben daar weinig tijd en energie in geïnvesteerd, terwijl het wel een centraal element in internationale relaties is. De internationale politiek wordt dan ook gedomineerd door mannen en die komen tot masculiene concepten en waarden. Er zijn wel vrouwen maar dat is een geringe en niet representatieve elite, aldus Cockburn. Dat blokdenken heeft wel ernstige consequenties voor de maatschappij, zoals het uitsluiten van de ander en de bedreiging van hen die niet tot het blok behoren. Het blokdenken is een intrinsiek deel van onze samenleving geworden: de westerse manier van leven moet overal in de wereld gebracht worden en versterkt daarmee een denkwijze die antifeministisch is en geweld in de hand werkt.
Niet alleen blokken ook het denken over de staat als vaderland of natie, de ongeduldigheid met grenzen en het wantrouwen van overheden en de waarde van de door hun geboden veiligheid komen aan de orde. Dat is niet zo vreemd als je bedenkt dat het begin van de organisatie ligt bij de ontmoeting tussen Palestijnse en Israëlische vrouwen over de grens tussen beide heen. De notie dat veiligheid (uitsluitend) gebouwd wordt op staten, wordt daarmee afgebroken. Het geloof in de staat kan racisme en nationalisme zelfs in de hand werken aldus de vrouwen in Straatsburg. Veiligheid ligt bij mensen en in dit geval zijn het vrouwen die het voortouw nemen.
Sociale samenhang
De samenhang in sociale groepen wordt vaak geregeld door vrouwen. Vrouwen hebben een traditionele bemiddelende rol om de boel bijeen te houden en te verzorgen. Zij zien dat de militaire optredens een gevaar zijn voor de samenleving waarin zij een rol spelen.
De nucleaire paraplu vergiftigd bijvoorbeeld degenen die ze moet beschermen, brengt het gevaar van ongelukken met zich mee (ook net naast de Nederlandse grens gebeurde een ongeluk met kernwapens), veroorzaak straling en maakt dat Volkel een doelwit is en daarmee een bedreiging voor de mensen die er wonen.
De vervuiling door Amerikaanse bases gaat niet alleen het land aan waar ze gevestigd zijn, het is ook een bedreiging van de veiligheid van de daar gelegerde militairen. De tegenstelling is hier kleiner dan gedacht er is zelfs een gezamenlijk belang.
Een ander gevaar voor de samenleving is de binnenlandse veiligheidsstrategie, waardoor burgerlijke vrijheden afkalven en racisme tegen vijanden van binnen gewoon wordt. Twee vrouwen uit Turijn beschrijven hoe zelfs een verkrachting zich tegen de zelfstandigheid van vrouwen kan keren. De verkrachting van een meisje is aanleiding om een binnenlandse vijand te creëren en een verdedigingssysteem op te zetten tegen buitenlandse vijanden. De katholieke kerk greep de kwestie aan om te pleiten voor meer zorg dat de vrouwelijkheid niet geschonden zou worden. Alsof het meeste sexuele geweld niet binnen de huiselijke muren plaatsvindt. Sowieso gaat het hier om een patriarchaal model waar de mannen waken over de vrouwen en niet de vrijheid van de vrouw wordt verdedigd, maar een mannelijk beeld van de vrouw.
Lege portemonnee
When you are laid off
when your fixed-term contract
is not renewed
when you struggle to pay always
more for less
when at the beginning of the month
your wallet is already empty
you have nothing to win
with the increase of military spending.
Ana Azaria
De kosten van zo’n militair apparaat gaan ten koste van allerlei andere bestedingen. Ook over dat onderwerp is er een bijdrage onder de veertien artikelen. Het is een heel kort stukje, maar het leest bijna als een gedicht. Het is niet nieuw. Ik heb dit al zo vaak gelezen en geschreven, maar dit is krachtig: “Als je ontslagen bent, als je tijdelijke contract niet is verlengd, als je moeite hebt altijd maar weer meer voor minder te betalen en als aan het begin van de maand je portemonnee al weer leeg is … dan heb je niets te winnen met een stijging van de militaire uitgaven,” schrijft Ana Azaria uit Frankrijk. Het leger verdedigt dan ook nog eens belangen, zoals de controle over energie en grondstoffen en land, zaken die ver weg staan van sociale behoeften.
kracht
Vrouwen zijn krachtig. De journaliste Marlene Tuininga van Vrouwen in het Zwart Parijs noemt overlevingskracht, redelijkheid en inlevingsvermogen als karakterestieken die ze overal onder vrouwen tegenkomt. Als de mannen worden vermoord nemen vrouwen hun taken erbij, zoals ze in Rwanda zag. In dat land vertelde een vrouw haar dat mannen het maar gemakkelijk hebben tijdens een oorlog, zij gaan alleen maar dood. Vrouwen moeten jarenlang zien te overleven. Dat is noodzaak, maar ook een teken van kracht.
Vrouwen zien sneller dan mannen dat het onzin is om biljoenen in legers te stoppen, terwijl veel meer veiligheid geboden wordt door ongelijkheid tussen mensen op te lossen. Dat is gewoon redelijk denken, boerenverstand.
Inlevingsvermogen is ook een onder vrouwen meer voorkomend vermogen. De grens over kijken en over die grens heen iemand de hand schudden. Zoeken naar overeenkomsten en zien dat de verschillen tussen mensen gering zijn. Het blok aan de andere kant blijkt minder te verschillen dan we dachten. Het is helemaal geen blok. Het zijn ook mensen met hun onderlinge verschillen, overeenkomsten en posities in de maatschappij. Een beetje empathie kan een boel oplossen. Of anders er het begin van een oplossing zijn.
Bovendien kan empathie of solidariteit en inlevingsvermogen, zoals ik het zou noemen, een bron van inspiratie zijn. Vrouwen in het Zwart is zelf geboren door empathie tussen vrouwen in conflictgebieden en is een organisatie geworden met vele afdelingen.
weg naar verandering
Je kan je helemaal plat laten slaan als burger door de omvang van het leger, van de NAVO en van het militair industrieel complex en niets doen. Je kan niet mee willen doen aan protesten, omdat het allemaal zo negatief is en somber makend. Maar je kan ook iets beters maken, terwijl je tegen iets protesteert. Je kan tegen het slechte protesteren en het goede steunen. Je kan voor vrede demonstreren en tegen oorlog. Naar modellen voor rechtvaardigheid en gelijkwaardigheid zoeken, terwijl je je verzet tegen geweld. Mensen sterken, terwijl je autoriteiten bevecht. Een strijd met vriend en vijand, waarbij de route wordt uitgestippeld tijdens de tocht. Het is een praktische benadering van politiek. Misschien niet voldoende maar wel een middel om greep te hebben op wat je doet. De Mujeres de Negro uit Sevilla stellen dat ze de mythe willen afbreken dat internationale relaties ergens ver weg in de stratosfeer worden gesmeed. “De politici en diplomaten willen dat we dat denken. Maar het raakt ons dagelijksleven, het gaat ons aan, en het kan niet buiten onze belevingswereld vallen om in te grijpen als vrouwen en als feministische antimilitaristen.”
Tot slot
Vrouwen in ’t zwart die het initiatief namen om deze bijeenkomst en artikelenserie te organiseren gaat ervan uit dat “veiligheid niet gebracht wordt door wapens, of door de militarisering van grondgebied of steden, en ook niet door mannelijke kameraden, omdat de aanval op het vrouwen lijf en tegen de vrijheid van vrouwen het kenmerk is van het groeiende geweld dat de samenleving tekent, zowel de Westerse als de niet-Westerse, in de 21ste eeuw.” Dat schrijft Simona Riccardelli. Ik weet niet of ze gelijk heeft als ze het heeft over het groeiende geweld. Ik weet ook niet of ze ongelijk heeft. Dat kan ik uitzoeken. Ook zonder dat te weten zie ik echter veel overeenkomsten in de strijd die deze vrouwen voorstaan en die ik voorsta. Ik hoop dat wel elkaar tegen komen, maar ook als dat niet zo is inspireren deze teksten me om dit onderwerp aan de kaak te blijven stellen.
Martin Broek
THE FEMINIST CASE AGAINST NATO & EU MILITARIZATION
Cynthia Cockburn. Women in Black against War, London. 9 page summary of the workshop for an over-view of the papers' contents.
AFGHANISTAN, NATO AND WOMEN’S SECURITY
Annelise Ebbe, Women’s International League for Peace and Freedom, Denmark
UNCOVERING THE FALSEHOODS OF NATO’S “SECURITY”
Cynthia Cockburn.
WOMEN SAY NO TO WAR AND TO NATO
Ana Azaria, Présidente, Organisation de Femmes Egalité
THE EUROPEAN UNION IN A MULTI-POLAR WORLD
Heidi Meinzolt
PEACE AND DEMILITARIZATION
Nelly Martin, Coordination Européenne Marche Mondiale des Femmes
WHAT WOMEN IN CONFLICT AREAS COULD TELL THE MEN FROM NATO
Marlene Tuininga, Women’s International League for Peace and Freedom, and Women in Black, Paris.
NAPLES: ENDLESS WAR OCCUPATION
Simona Ricciardelli, Women in Black, Naples, Italy
SINCE WE JOINED NATO: POINTS FOR A FEMINIST DEBATE
Women in Black, Seville, Spain
NATO AND THE TRAFFICKING OF WOMEN
Sian Jones, London Women in Black and Aldermaston Women’s Peace Camp
WOMEN DENOUNCE NATO’S ‘BLOC’ LOGIC
Anna Valente and Margherita Granero. Women in Black, Torino, Italy
NATO, A WARMONGER DRIFT. WAR IS ANTI-FEMINIST Monique Dental, Founder of the Collective « Pratiques et Réflexions Féministes « Ruptures » , Paris, France.
Geschreven voor Volkskrantblog 8 maart 2010
