Op de foto's Special Forces uit Indonesie

Nederland leverde enige jaren geleden vier kleine fregatten aan Indonesië. Het was bij de Campagne tegen Wapenhandel mijn taak de kritiek hierop zo helder en krachtig mogelijk naar voren te brengen. Met hulp van groepen in het hele land, parlementsleden, plaatselijke filaalhouders van de coöperatieve Rabobank, activisten, NGO's etc. kwamen we een eind. Maar net niet ver genoeg. Op mijn anonieme blog van destijds (wapens en andere ellende) vond ik deze tekst en foto's:

Gelukkig zijn de Nederlandse schepen niet geschikt om deze mannen-uit-een-stuk te vervoeren. Tenminste dat vinden politici. De PvdA vond controle achteraf van de inzet van korvetten daarom dan ook bij nader inzien volstrekt overbodig. De argumentatie die tot dit standpunt leidde was hoogst wonderlijk. Het waren geen technische argumenten die de doorslag gaven. Maar een kwestie van handhaving.
Je kan voorwaarden aan het gebruik stellen, maar omdat Indonesië zich er in eerdere gevallen niet aan hield is dit niet zinnig. Het lijkt erop alsof met de export van de schepen, de straffeloosheid niet de facto maar wel in de praktijk wordt geïmporteerd en zelfs wordt gehonoreerd. Uiterst merkwaardig. Weg meerderheid.

(Een aantal jaren later zou een ambtenaar vertellen dat ze hun uiterste best hadden gedaan de PvdA op de 'juiste' gedachten te brengen.)

Landing met zodiac (Voor de Nederlandse korvetten worden die gemaakt in Zeeland) Tijdens landing. Op de achtergrond een Zodiac. Voor de Nederlandse korvetten worden die gemaakt door De Wolf. Op de pagina van de Campagne tegen Wap[enhandel nog twee foto's met marineschepen vol Nederlandse wapentechnologie op de achtergrond (de KRI Todak en KRI Hadjar Dewantara) tijdens een landing met Zodiacs. Maar de Nederlandse wapensystemen zullen nu in de toekomst alleen nog voor goede doelen gebruikt worden. Laten we het verleden toedekken (daar zijn Nederlanders goed in als het om Indonesie gaat).

Wanneer gaat de wind uit het zuiden blazen?

Na Spanje gaat nu ook Italië door de bocht. De centrum rechtse coalitie onder Berlusconi gaat de tering naar de nering zetten. In een algehele bezuinigingsronde moet de Italiaanse krijgsmacht 6,9 procent inleveren.



De uitgaven in 2008 waren 15,41 miljard euro. Voor 2009 wordt 14,34 miljard gepland. Dat is krap twee maal zoveel als het Nederlandse budget (8,4 miljard euro), voor een vier maal zo groot leger (in militair personeel gemeten). Bovendien is Italië in alle opzichten een veel groter land.

Het investeringsbudget voor nieuwe wapens wordt met 750 miljoen euro verminderd. Het korten op investeringsbudgetten gaat verder dan de kaasschaaf methode. Het is een structurele manier om te bezuinigen; los van specifieke krijgsmacht delen of wapens. Militairen weten waar ze aan toe zijn. Er is minder geld voor nieuwe wapens (zeker tot in 2011) en op grond daarvan kunnen ze plannen maken. In de huidige plannen staan ook al een aantal programma’s waarop bezuinigd zal worden of die zullen verdwijnen.



Italië zal geen JSF testvliegtuigen gaan kopen. (Zo en er nu een Nederlandse draai angeven, anders wordt het onbetekend.) Het wordt eenzaam voor Nederland. In dit deel van het JSF-programma blijven alleen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten nog over als partners. Dat is heel stoer, naast de grote jongens te staan, maar ook erg duur. Nederland steekt namelijk zijn nek in de strop van een steeds beroerder lopend JSF-project door twee testvliegtuigen te kopen en gaat daarmee vrijwel zeker ook de volgende straaljagers van dit type kopen. Kosten voor het hele programma een slordige 15 miljard euro.

Opvallend is dat voor het personeelsbeleid in het Italiaanse leger vijf procent extra wordt uitgetrokken. Het programma van de regering Berlusconi combineert daarmee de voorstellen van PvdA en SP tot één plan. (Op wat voor wereld leven we eigenlijk?) De PvdA is ook voor meer geld voor het personeelsbeleid van Defensie, de SP voor ruim 6 procent bezuinigingen op Defensie. Nu moet iemand (GroenLinks?) de kaasschaaf inruilen voor een structurele aanpak van de dure wapenaankopen door het investeringsquotum in nieuwe wapens te verlagen en dan is het Italiaanse plan in zijn geheel naar Nederland overgewaaid.

Wanneer draait de wind van het Westen naar het Zuiden?

Bron: Defense News, Italy Plans 6.9 Defense Budget Cut, Tom Kington, 11 oktober 2008.

Eerder Volkskrantblog 14 oktober 2008

In dienst van Nederland

In dienst van Nederland, in dienst van de wereld schreef de PvdA Tweede Kamerfractie voorop een nieuw rapport over Defensiebeleid in Nederland. In dienst. Het lijkt een variatie op het gereformeerde aandoende ‘Wereldwijd Dienstbaar’ dat het ministerie van Defensie gebruikte in de titel voor het beleidsplan 2008.

Het PvdA programma is niet gereformeerd, maar pragmatisch. Het wijkt in belangrijke mate af van het beleid van het ministerie van Defensie. In zijn voorstellen lijkt het beter te beseffen waar de grote problemen voor Defensie liggen dan minister Eimert van Middelkoop en zijn door de wol geverfde rechterhand staatssecretaris Cees van der Knaap.

Hoewel de kranten vooral wezen op de bezuinigingen op het grote materieel, blijkt eruit dat de PvdA Tweede Kamerfractie vindt dat meer middelen, meer verstand en meer zorgvuldigheid op het personeel los gelaten moet worden. Het moet afgelopen zijn met seksuele intimidatie en inwijdingsrites. De soldaat moet vanaf het begin gewezen worden op zijn rol als mens in de wereld, zorgzaam voor collega’s en mensen die hij bij uitzendingen tegen zal komen. De 'baas' moet beter voor zijn mensen zorgen.

Ook valt op dat de vervanger van de F-16, de Joint Strike Fighter, niet wordt genoemd.

Het snijden in dubbelingen in de organisatie en het afstoten van nauwelijks gebruikte grote wapensystemen moeten geld opbrengen. Dat moet aangewend worden voor het personeel. De reorganisatie dient ook om de krijgsmacht beter controleerbaar te maken. Want dat valt ook op in het PvdA epistel: Defensie wordt gezien als een organisatie die de vuile was binnen houdt en zelfs de Minister vaak niet voldoende informeert. Forse kritiek.

Bezuinigingen moeten nog een ander doel hebben en dat is efficiëntie bij inzet om vrede naderbij te brengen of de schending van mensenrechten tegen te gaan. Dit optreden wordt in fraaie PR-taal wederopbouw, noodhulp en crisisbeheersing genoemd. Soms is vaagheid troef.

De oorlogen in Afghanistan en Irak worden genoemd, maar wat mij betreft is de zin: “Op de terroristische aanslagen in New York en Washington volgden de oorlogen in Afghanistan en Irak,” wel een erg magere duiding ervan. Blijkbaar moet die uitleg mistig blijven, omdat men binnen de PvdA niet tot overeenstemming kan komen. Tegen oorlog is de PvdA niet, ze ziet de goede kanten ervan, maar noemt het anders, bijvoorbeeld "op oorlog gelijkende operaties".

Er wordt een harde keuze gemaakt in de eerste plaats voor personeel. Maar dat wordt meteen weer teniet gedaan door te kiezen voor een interventionistische krijgsmacht. De uitzendingen zijn immers de grootste aanslag op het personeel.

De partij had meer indruk gemaakt als ze keihard had gekozen tegen Afghanistan, tegen kernwapens (ze willen de Nederlandse kernwapentaak wegens praktische bezwaren niet verlengen, maar hebben geen principiële bezwaren tegen het gebruik) en tegen stand-off wapens (zoals kruisraketten).

Met de PvdA kan Nederland nog steeds deelnemen aan militaire operaties ver weg; aan oorlogen met kernwapens; en – dat is wel het meest bevreemdende zinnetje – "aan interventies waarbij nauw wordt samengewerkt met NGO’s soms zelfs afgedwongen."

Eerder Volkskrantblog 5 november 2007

De laatste oliebol

Het nieuwe jaar kan beginnen. Maar ik heb geen zin. Het vuurwerk heeft de overgebleven muizenissen van het vorige niet uit mijn hoofd weten te knallen en ze zijn ook niet verdronken in alcohol of top 2000. Ik plak er een week aan om te mijmeren en mopperen over 2006. Dan kan ik daarna fris het nieuwe jaar instappen.

2006 had beter gekund.

Tenslotte joeg de regering Balkenende nog een paar kostbare wapen-besluiten door de Kamer.

Acht dagen voor de verkiezingen zette de regering de tegenstanders van de aanschaf van Amerikaanse gevechtsvliegtuigen verder voor het blok. Het JSF-project is nu al een debacle, maar rommelt toch rustig verder, met dank aan beslissingen als deze. In 1999 werden de kosten nog geraamd op 10 miljard euro. In 2006 al op 14,6 miljard euro, een toename met maar liefst 46% en dat voor een kabinet dat zo prat ging op een lage inflatie. Voor dat geld krijgt Nederland ook nog eens een kwart minder bommenwerpers, geen 114 maar 85. Voormalig rijksschatkistbewaarder Zalm was geen fan van deze sprong in het financiële duister, tenminste als we Bart Tromp mogen geloven. Gelukkig is het nog steeds mogelijk van de rijdende trein af te springen, aldus de Rekenkamer. (JSF rap. september 2006, p. 9)

Een maand voor de JSF-beslissing krijgt scheepswerf de Schelde een vergunning voor een levering van oorlogsschepen aan Indonesië. De Schelde is sinds enige jaren in handen van Kommer Damen. (Hij nam de werf voor één euro over van de Zeeuwse en nationale overheid.) Het gaat om een levering met een waarde van een miljard euro. Dat hoeft Nederland niet te betalen, maar daar mogen de Indonesiërs voor opdraaien. Als het goed is betaalt Jakarta de schepen, maar voor het geval dat dit niet lukt zijn de financieringsrisico's gedekt door de overheid in Den Haag. Als de Indonesiërs niet betalen dan zal de Nederlandse belastingbetaler dat moeten doen. Ondernemen zonder risico.

Tot op het einde is volgehouden dat de schepen bedoeld zijn voor nobele kustwachttaken (aanhouden piraten, houtsmokkelaars, illegale vissers e.d.) en niet voor gevechtshandelingen zoals kustbombardementen. "Nee daar zijn ze veel te klein voor", zo verklaarde minister Bot, met de stelligheid van een admiraal, tijdens het slotdebat over de levering. Kort daarvoor, in juli 2006, zag Robert Fisk een Israëlisch patrouilleschip van de Hetz-klasse (de helft kleiner dan de schepen van Damen) Beiroet vanuit zee bombarderen met exact hetzelfde type kanon, van Italiaanse makelij, alsdat op de schepen voor Indonesië komt te staan.



Over die deprimerende oorlog in Libanon heb ik het nog niet gehad; een groot deel van de bewapening gaat via Nederland naar Israël, maar daar is weinig aan te doen, Nederland controleert geen exporten van bondgenoten die Nederlandse (lucht) havens passeren. Logisch toch?

Geld over de balk gooien, een arm land peperdure oorlogsschepen verkopen, feiten negeren en dat alles met een houding alsof het zo hoort. Toch alvast een paar wensen voor het nieuwe jaar:

* De PvdA houdt woord en gaat tegen de JSF inknallen.
* Landen worden niet meer verleid tot en-nu-nog-voordeliger wapenaankopen die uiteindelijk klauwen vol geld kosten.
* Doorvoer van wapens en munitie naar conflictgebieden en dictaturen wordt gestopt.

Hopelijk moet ik volgend jaar januari een heel ander lijstje maken.

(2007-01-03)

Graag heb ik mijn columns voor konfrontatie hier allemaal. Deze was ik vergeten. Het tekent wel mijn gemoed op een cruciaal moment in mijn leven. Een moment dat ik een verkeerde keuze maakte.

Bezuinigen op Defensie

De bezuinigingen op Defensie zijn bij deze verkiezingen bijzonder goed te vergelijken. Partijen die hun programma door het CPB hebben laten narekenen worden op grond van een aantal varianten beoordeeld. Uitgangspunt bij die beoordeling is het soort leger dat zij wensen en de kosten die daaraan verbonden zijn. Die kunnen hoger of lager uitvallen dan de huidige uitgaven; met andere woorden besparingen of extra uitgaven worden hiermee duidelijk.

Er zijn structurele en incidentele bezuinigingen. Het wegdoen van een wapensysteem bespaard wel, maar als het personeel en de organisatie blijft dan levert dit structureel niets op. Geen JSF is een incidentele besparing, behalve als je stelt dat het aantal gevechtsvliegtuigen structureel kleiner moet worden. Het schrappen van krijgsmachtonderdelen en de daarbij behorende infrastructuur levert wel structurele bezuinigingen op. Die blijven ook in latere jaren bestaan. Het levert duidelijkheid op en de mogelijkheid beleid te maken. De incidentele bezuinigingen heb ik in dit overzicht niet meegenomen, die zijn vaak op ad hoc basis zonder fundering door partijen genoemd als extra wens.

De incidentele besparingen zijn als volgt:
- PVV, GroenLinks en PvdA besparen allen incidenteel 0,5 miljard euro door de aanschaf van de JSF uit te stellen. Het is uitstel en geen wijziging van de organisatie, waardoor de besparing neit structureel is.
- GroenLinks bespaart bovendien 0,3 miljard door de kaasschaaf over divers materieel heen te halen.

Wat mij betreft is in dit overzicht het opmerkelijkst dat Defensie in de de hoek lijkt te zitten waar de klappen vallen. Kijken of dit in het nieuwe Regeeerakkoord ook te zien zal zijn.


* Partij voor de Dieren cijfer uit verkiezingsprogramma, geen CPB doorrekening.

Bronnen:
- BIJLAGEN BIJ Keuzes in Kaart 2011-2015, Centraal Planbureau & Planbureau voor de Leefomgeving
- 20. Internationale veiligheid Rapport brede heroverwegingen, Inspectie der Rijksfinanciën Bureau

Volkskkrantblog 8 juni 2010

JSF: Ondoorzichtig spookproject: een voorgeschiedenis

Binnen het Nederlandse ministerie van Defensie bestonden tot 1995 zogenaamde ‘spookprojecten’. Bij spookprojecten gaat het over technologisch geavanceerde projecten in multinationaal verband waarvan het nut, de kosten en industriële belangen worden onderzocht. “Op het moment dat omvang, wenselijkheid en haalbaarheid van de projecten helder zijn, zal de Kamer daarover op de gebruikelijke wijze worden geïnformeerd.” De zaak is dan vaak al in vergevorderd stadium en moet koste wat kost doorgaan.

Gmelich Meijling achtte het als staatssecretaris onverstandig om het woord ‘spookprojecten’ te blijven gebruiken. Hij adviseerde voortaan over projecten in multinationaal verband te spreken.1 De Joint Strike Fighter (JSF, F-35) kan wel een spookproject worden genoemd. Ook hier werden de eerste stappen op het gebied van aanschaf al in multinationaal verband gezet voordat officieel ook maar sprake was van de vervanging van de F-16.

Om te zorgen dat Nederland de JSF koopt wordt al vijftien jaar hard gelobbyd. In 1994, toen de JSF nog Joint Advanced Strike Technology (JAST) heette, werd voor het eerst contact gezocht met Nederland om deel te nemen aan het project. De Amerikaanse onderminister voor materieel Paul Kaminsky spreekt tijdens een bijeenkomst op de Amerikaanse ambassade in Den Haag met Dirk Starink, destijds materieelman van de Koninklijke Luchtmacht. Kaminsky vraagt Starink of Nederland interesse heeft in het nog te ontwerpen en produceren gevechtsvliegtuig.

Starink legt het het verzoek voor aan de Nederlandse Inschakeling Industriële Diensten, NIID (sinds 2007 Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid (NIDV) geheten), een organisatie die belast is met het inschakelen van de Nederlandse defensie-industrie bij het produceren van onderdelen voor in het buitenland gekochte wapens. De Koninklijke Luchtmacht en de industrie kunnen samen optrekken, zo stelt Starink de NIID voor. Zes jaar later worden deze eerste stappen rond de aanschaf van de JSF onthuld door NRC-Handelsblad en de Groene Amsterdammer.2 De journalisten Joost Oranje en Steven Derix vragen zich af: “Waarom loopt een officier naar het bedrijfsleven toe als er nog helemaal niet is besloten dat de F-16 vervangen moet worden?”

Kerstkransjes

In 1996 vertrekken de eerste Nederlandse luchtmacht officieren al naar de Verenigde Staten om dichtbij het vuur - het JSF-programma Office - een vinger aan de pols te houden. In 1996 wordt ook voor het eerst geld vrij gemaakt voor de JSF. Tien miljoen dollar, zodat Nederland zich in kan kopen in de voorstudie van de JSF, een project waaraan ook Denemarken en Noorwegen deelnemen. Het Parlement wordt in 1996 voor het eerst zeer summier op de hoogte gesteld van deze zogenaamde deelname in het ‘Validation Requirement’ project. Dat gebeurd op vrijdag 20 december, de dag voor het kerstreces van de Kamer. Dit klaarblijkelijk in de hoop dat de twee pagina's lange brief 3 verdwijnt onder de kransjes en dennennaalden.

Gepaste omgeving

In april 1997 wordt een overeenkomst over de samenwerking bij de voorstudie feestelijk ondertekend op vliegveld Soesterberg.4 De Kamer heeft dan nog niet beslist over de vervanging van de F-16, maar nu al wordt uitgewerkt waaraan de JSF moet voldoen. Bovendien wordt dan al rekening gehouden met tegenstand uit de maatschappij. Een hoge officier van de Koninklijke Luchtmacht stelt in 1997 dat een besluit om deel te nemen aan de zogenaamde Engineering and Manufacturing Development (EMD) fase niet alleen een ambitieus plan op het ministerie van Defensie vereist, maar “ook brede politieke en maatschappelijke steun.”5
Kort na de bijeenkomst in Soesterberg gaat het onderzoeksbureau Booz Allen en Hamilton aan de slag om te onderzoeken hoe de Nederlandse industrie de productie van de Joint Strike Fighter ingemanoeuvreerd kan worden. Booz rekent voor het onderzoek € 216.450. Het voorstel gaat via het ministerie van Economische Zaken (directie Fabricage en Zware industrie), naar de Koninklijke Luchtmacht (afdeling Plannen en Procescoördinatie) en uiteindelijk naar het NIID.6

Onderonsje en potjes

De Koninklijk Luchtmacht laat vanaf het begin geen enkele twijfel bestaan over de wensen. In 1996 heeft de Koninklijke Luchtmacht besloten dat “de JSF de enige veelbelovende aanpak was en dat andere potentiële 2010-kandidaten [bedoeld wordt vliegtuigtypen die in 2010 aangekocht kunnen worden] (…) minder reëel waren. (…) De JSF belooft een perfect match te worden voor de Koninklijke Luchtmacht: een multi-role Stealthy gevechtsvliegtuig in het middenspectrum, in grote aantallen (3.000) aan te schaffen door de Amerikaanse (en Britse) strijdkrachten en met een betaalbaar prijskaartje: 50 à 60 miljoen gulden per stuk,” zo laat kolonel Ed Evers, Directie Materieel een groep enthousiaste leden van Vereniging Onze Luchtmacht weten.7 Een andere luchtmacht officier wijst er in Soesterberg op dat haast moet worden gemaakt met het instappen van het Nederlandse bedrijfsleven in de eerste fase van het onderzoek.

Overheidsgeld voor het Nederlandse bedrijfsleven wordt met grote voortvarendheid georganiseerd. Al snel wordt uit een potje vijf en later nog eens tien miljoen euro gehaald om de Nederlandse industrie beter te positioneren om de gunst van de Amerikaanse industrie te winnen. In augustus 1997 is er voor voorstudies 10 tot 15 miljoen gulden beschikbaar.8 Een potje dat zelfs in de uitgebreide overzichten van de Rekenkamer niet genoemd wordt.

Industrie

Sentimenten rond de verkoop van Fokker worden gebruikt om meer geld los te weken. De luchtvaart industrie moet immers niet helemaal verdwijnen, zo luidt het argument. “In dit verband is onder meer het vervangingsprogramma voor de F-16 geïdentificeerd, waarbij de beste aanknopingspunten voor het luchtvaartcluster liggen bij de nog in het beginstadium van de ontwikkeling verkerende Amerikaanse JSF,” aldus een persbericht van het ministerie van Economische Zaken uit 1999 over tweehonderd miljoen gulden (90 miljoen euro) die beschikbaar is gemaakt voor deelname aan de JSF.9 Om al dat geld in goede banen te leiden wordt het Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwikkeling en Ruimtevaart (NIVR)10 gereorganiseerd. Luchtmacht generaal Droste zal er de scepter gaan zwaaien.

Lobby

Ook de NIID is betrokken bij deze organisatie. Vanuit het NIID wordt vervolgens het Netherlands Industrial Fighter Aircraft Replacement Platform (NIFARP) opgezet. Deze bundelt de belangen van de Nederlandse bedrijven die betrokken zijn bij de vervanging van de F-16. Als staatssecretaris Gmelich Meijling van Defensie in 1998 zijn post overdraagt aan zijn opvolger krijgt die het JSF-dossier met daarop de tekst: 'Opvolger F-16: JSF!' De zaak staat in de steigers en een knappe politicus die daar nog omheen kan. Opvolger Van Hoof zal het merken.

Inschrijvingen

Als in 1999 de 200 miljoen gulden vrij komt liggen er al verzoeken van bedrijven om financiële steun, zoals deze: “de globale kosten tot aan de EMD-fase van het “SP”JSF project (landing gear) zullen voor SP aerospace and vehicle systems b.v. nlg 16,5 miljoen bedragen. In dit bedrag zijn de kosten voor SP participanten verwerkt.”(13 juli 1998) Op 19 juni 2000 zijn er al 40 voorstellen gehonoreerd en wachten 6 voorstellen op spoedige goedkeuring. Deze 46 voorstellen vertegenwoordigen een waarde van 169,3 miljoen gulden, terwijl er op dat moment 180 miljoen beschikbaar is en er nog 10 voorstellen klaar liggen waarvoor niet voldoende budget is. Het bedrag wordt daarom voor de laatste maal verhoogd met 20 miljoen gulden. Om mogelijke oppositie tegen deze staatssteun de mond te snoeren wordt daar gelijk aan toegevoegd dat in de productie fase van de JSF een omzet te behalen is van tussen de ca. 6 miljard en 10 miljard gulden.11 Het onderonsje van Koninklijke Luchtmacht12 en industrie heeft goed uitgepakt. De eerste hap is binnen.

Deelname=aanschaf

Vervolgens start een lobby van de Koninklijke Luchtmacht en bedrijven richting regering en parlement. Deze toch al krachtige lobby wordt gesteund door VNO/NCW en FNV die er premier op Kok op aandringen in het belang van bedrijven en werkgelegenheid deel te gaan nemen in de EMD fase van de JSF ontwikkeling. Kok zegt dat deelname ook aanschaf betekent 13 en twijfelt. Ook de bewindslieden van D’66 twijfelen aan de financiële onderbouwing. Minister Pronk wil geen deelname. Binnen de VVD twijfelt minister Zalm. Hij zit klem tussen twee vuren, zijn eigen partij die zo snel mogelijk een positief besluit wil en zijn zuinige financiële beheer waarin het niet past om voor honderden miljoenen een risico aan te gaan. “Zowel Economische Zaken als Defensie hebben geen overtuigende argumentatie om de keuze voor de volgende onderzoeksfase (EMD) te rechtvaardigen, stelt het ministerie van Financiën in november 2001.”14 Toch is het Zalm die uiteindelijk zijn zegen geeft aan het project. Voordat het Kabinetsbesluit op 8 februari 2002 valt trekt Zalm zijn collega's over de streep met de boodschap dat “de business case dicht was” en hij onderstreepte dat: “Vanaf het begin af aan het uitgangspunt is geweest dat deze deal de schatkist niets mocht kosten.”15 Maar dat blijkt twee maanden later niet het geval. Maar na het positieve besluit van de regering is de Kamer aan zet.

Net niet

De positie van de PvdA is het grote vraagteken. Fractievoorzitter Melkert houdt de kaarten tegen de borst en weigert duidelijkheid.
Tussendoor valt op 16 april 2002 het Kabinet naar aanleiding van het rapport van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) over het bloedbad bij Srebrenica. Een week later, op dinsdag 23 april 2002, komt in de Tweede Kamer een motie aan de orde die stelt dat Nederland niet zou moeten deelnemen aan de ontwikkelingsfase (SDD) van de JSF, omdat deelname waarschijnlijk betekent dat de JSF wordt aangeschaft, terwijl nog geen zekerheid bestaat over de behoefte aan het jachtvliegtuig en niet duidelijk is wat de risico’s voor de Nederlandse Staat is. Bovendien is onduidelijk wat de baten zijn voor de Nederlandse kenniseconomie en werkgelegenheid. De stemmen staakten, omdat ook de PvdA Tweede Kamer fractie voor de motie stemde. Op 25 april wordt er opnieuw gestemd. Wederom waren er 74 voor en 74 tegen de motie, waarmee de motie niet aangenomen was. D’66, GroenLinks, PvdA en SP halen het net niet.

Doorjassen

Na de verkiezingen in mei wordt de JSF door de Kamer gejast. De Lijst Pim Fortuyn, op dat moment met 26 parlementariërs in de Tweede Kamer stemt in juni als één man voor deelname. Nederland kan tot 2013 aan de EMD ontwikkelingsfase deel gaan nemen. Kosten 800 miljoen euro. Onder de kabinetten Balkenende I tot en met III zijn het SP, GroenLinks en PvdA die samen optrekken tegen de aanschaf van de JSF. Opmerkelijk genoeg blijkt in 2003 ook maar tien procent van de LPF voor verdere deelname aan de JSF.

In aanloop naar de verkiezingen van 22 november 2006 speelt de JSF geen hoofdrol, maar is wel aanwezig. Het verhaal is duidelijk. De JSF is te duur. De oppositie gebruikt de gang van zaken rond de JSF om duidelijk te maken hoe asociaal het gevoerde beleid is. Bij de PvdA leidt dat onder andere tot het Wouters Angels internet spotje: “In Nederlandse verpleeghuizen is één op drie bewoners ondervoed of uitgedroogd.” “Hij [Jan Peter] wil dit geld liever gebruiken voor leuke militaire speeltjes als de JSF. Dit moet toch anders kunnen.”


Noten:

1. Brief van de staatssecretaris van Defensie, 18 april 1995, Tweede Kamer, vergaderjaar 1994-1995, 23900X, nr. 57. Een recent voorbeeld van zo’n spookproject is dat de marine verklaart bezig te zijn met de ontwikkeling van raketschildtechnologie voor fregatten. Maar dat dit niet ronduit aan de Kamer wordt gemeld, zelfs niet als er naar gevraagd wordt. Dit terwijl er al sinds 1999 aangewerkt wordt, zie: “Maritieme Samenwerking bij ‘Ballistic Missile Defence’,” Marine Nieuws no. 450, 1999, p. 3; en Hollands glorie wacht op een vergunning; J.M. Bik en Theo Westerwoudt, “Signaal en het Nederlandse exportbeleid Hollandse Signaalapparaten (Signaal)”, 15 juni 1999, NRC-Handelsblad.
2. Steven Derix Joost Oranje, ‘Ruzie om blanco cheque voor nieuwe straaljager; Kopen, kopen, en niet kijken’, NRC-Handelsblad, 9 maart 2002; en ‘Luchtgevecht’, Groene Amsterdammer, 23 maart 2002.
3. Brief van de staatssecretaris van Defensie bij de vaststelling van de begroting voor het jaar 1997, 25 000 X, Nr. 44, 20 december 1996. Ook in de vragen en antwoorden bij de begroting komt de participatie in het Validation Programme aan de orde. 25 000 X, nr. 14, 31 oktober 1996.
4. Memorandum of Agreement among the chief of Defense, Denmark, and the Minister of Defense of the Kingdom of the Netherlands, and the Ministry of the Kingdom of Norway and the Department of Defense of the United States of America, concerning the Joint Strike Fighter (JSF) requirements validation project, 16 april 1997.
5. Brief Souschef Plannen en Projecten Koninklijke Luchtmacht, Commodore P.M.A. Vorderman, 18 augustus 1997.
6. Fax van ministerie van Defensie naar NIID, 28 oktober 1997 met aangehecht onderzoeksopzet Booz Allen en Hamilton van 17 oktober 1997.
7. JSF bij Regio Zuid-Holland', Onze Luchtmacht februari/maart 1998, p. 37
8. Verslag vergadering “F-16 vervangingsprogramma”, gehouden op 29 augustus 1997 te Den Haag, 1 september 1997.
9. Persbericht ‘Subsidieregeling demonstratie- en technologie-ontwikkelingsprojecten joint strike fighter in werking.,’Ministerie van Economische Zaken, 3 maart 1999.
10. Het NIVR is de netwerkorganisatie, die een intermediaire rol vervult tussen wetenschappers, kennisinfrastructuur, gebruikers, bedrijfsleven en overheid op luchtvaart en ruimtevaart gebied.
11. Brief minister van Economische Zaken Jorritsma-Lebbink 19 juni 2000 over stand van zaken beleid inzake luchtvaartcluster. Op pagina 10 wordt op soort bijdrage aan de JSF gespecificeerd waar de subsidies heen gaan.
12. De Koninklijke Luchtmacht heet inmiddels Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK), maar aangezien Luchtmacht en Koninklijke Luchtmacht gangbaarder begrippen zijn hanteren we die.
13. Tweede Kamer, 46ste vergadering Dinsdag 5 februari 2002.
14. Steven Derix Joost Oranje, ‘Ruzie om blanco cheque voor nieuwe straaljager; Kopen, kopen, en niet kijken’, NRC-Handelsblad, 9 maart 2002.
15. Idem.

Bezuinigingen op Defensie door Rood

De broekriem aanhalen, de hand op de knip, een zuinige overheid, met zijn allen verantwoordelijkheid nemen etc etc. Dat was deze week de belangrijkste boodschap. “Jaja,” dacht ik, “zal wel en bij Defensie zeker lekker doorgaan met uitgeven.” Maar nee, ook Defensie is onder het hakblok van Bos doorgeweest. Het ministerie moet in 2010 € 65 miljoen inleveren op een begroting van € 8.460,9 miljoen. (Vorig jaar werd voor het jaar 2010 € 8.347,9 miljoen voorzien.) Dat is een bezuiniging van driekwart procent, voorwaar geen flinke aderlating. Maar dat had ik ook niet verwacht. U/jij wel?

Wat de drie linkse partijen in de Kamer erover te zeggen hebben? Daar was ik ook benieuwd naar. Allereeerst de standpunten uit de verkiezingsprogramma's of tussentijdse heroriëntatie.

De PvdA wil gelden verschuiven van materieel naar personeel. bron Ze hadden dit al bedacht voordat Obama hetzelfde deed. Verder: “Ach de PvdA,” zegt mijn schoonvader altijd als het gaat over defensiebeleid van de partij, “hun standpunt tijdens de politionele acties, de oorlog in Indonesië, zegt genoeg.”

De SP met haar forse tegenstand tegen interventies in Kosovo, Irak en Afghanistan wilde in haar verkiezingsprogramma een bezuiniging van 2 ½ miljard over de gehele regeerperiode (dat is dus ruim 600 miljoen per jaar in 2006 euro’s). De SP was drie jaar geleden nog tegen de NAVO. Nu nog tegen de NAVO-politiek, waarmee de organisatie zelf buiten schot blijft. Een harde opstelling is ingeruild voor pragmatisme. Waar niets mis mee hoeft te zijn.

Bij GroenLinks, van oudsher de partij waar antimilitaristen onderdak zochten, stond in het verkiezingsprogramma: “Bij Defensie wordt bespaard door integratie/betere samenwerking van de krijgsmachtonderdelen, extra verkoop van onroerend goed en beperking van de defensietaken, stopzetten JSF.” Dat moest 700 miljoen opbrengen, een kleine 200 miljoen per jaar. Nog niet zo lang geleden wees deze partij de hele Defensiebegroting af.

De tegenbegrotingen:

De SP: Defensie kan in 2010 extra bezuinigen door extra reducties in vooral materieel. Nederland kan toe met minder marineschepen (fregatten, onderzeeërs etc), minder materieel voor de landmacht (tanks, pantserhouwitsers), en minder F16’s (€ 300 mln.).

Bij GroenLinks: Deelname aan het JSF project wordt beëindigd. Ook bezuinigen we binnen Defensie op nieuw wapentuig. Dit bespaart in totaal 300 miljoen.

De PvdA heeft als coalitiepartij geen tegenbegroting. We moeten het met In dienst van Nederland, in dienst van de wereld doen.

Conclusies


De conclusie is dat de standpunten van SP en GroenLinks elkaar nauwelijks ontlopen. De SP wil wapens afschaffen, wapens die met name worden genoemd.GroenLinks wil minder investeren in nieuwe wapens. Maar hoeveel minder is niet helemaal duidelijk. Als de JSF ingeruild wordt voor een langere levensduur F-16 of een goedkoper vliegtuig, dan hebben deze partijen hun bezuiniging al (bijna) geheel binnengehaald.

Opvallend is dat de SP gekelderd is van bezuinigen ter grote van 625 miljoen naar 300 miljoen. Dat is meer dan een halvering ten opzichte van waarmee het in 2006 naar de kiezer ging. GroenLinks is gestegen van 175 naar 300 miljoen euro.

De verschuiving van de SP is moeilijk verklaarbaar, zeker aangezien de partij door zijn bijdrage aan de zorg en gezinnen de kosten van de overheid 2 miljard groter maakt dan het Kabinet. Mogelijk speelt ook hier de wens om pragmatisch te zijn. Buitenlands- en defensiebeleid zijn bij uitstek gebieden om dit te laten zien. Van pragmatisch naar verwatering blijkt een kleine stap.

Eigenlijk is een bezuiniging van 3,7% op een Defensiebegroting van beide partijen nogal minnetjes.