Grote projecten: politieke redenen voor kostenstijgingen*

Grote projecten vallen vaak duurder uit dan verwacht. Het lijkt erop alsof de ingenieurs en bouwbedrijven niet in staat zijn om een kostenraming te maken. De Stopera in Amsterdam, de Betuwe- en Hoge Snelheidslijn roepen onmiddellijk de associatie met kostenoverschrijdingen op. Als blijkt dat de kosten de pan uitrijzen is het besluit al genomen, de aanbesteding al gedaan, de grond is bouwrijp gemaakt. Het project gaat doorgaans door met al dan niet kleine wijzigingen. Zo zal het ook bij de JSF gaan. Er lijkt sprake van opzet.

Het gaat in dergelijke gevallen niet alleen om technische oorzaken waardoor projecten duurder worden. Het gaat ook om calculerend gedrag van bedrijven, optimisten die de kosten zonder opzet te rooskleurig voorspiegelen, of anderen die dit juist doen om politieke redenen. Dit beweert de Deense hoogleraar Flyvbjerg die uitgebreid onderzoek heeft gedaan naar de oorzaken van kostenoverschrijdingen van grote infrastructuurprojecten.

Hij concludeerde dat de politieke verklaringen de hoofdoorzaak zijn van de kosten overschrijdingen bij infrastructuurprojecten. De politieke methode bestaat volgens Flyvbjerg uit: “doelbewust incorrecte informatie verstrekken om het project erdoor te krijgen of in de gewenste richting bij te sturen. Voorbeelden hiervan zijn het filteren van informatie, bijvoorbeeld door stelselmatig positieve informatie te benadrukken («cooking the books»), het manipuleren van informatie, maar ook domweg liegen.”1

1) Flyvbjerg, B., Bruzelius, N., Rothengatter, W., Megaprojects and risk: An anatomy of ambition, Cambridge, Cambridge University Press, 2003 geciteerd in “Onderzoek naar infrastructuurprojecten”, Tweede Kamer vergaderjaar 2004–2005, 29283, nrs. 5–6.

* Fragment uit ongepubliceerde tekst over de aanschaf van de Joint Strike Fighter, september 2007. Een aanvulling op Ondoorzichtig_spookproject en Geachte PVV-stemmer.