Een grove verdeling is dat iets meer dan de helft naar personeel gaat, een vierde aan operaties en onderhoud opgaat, voor wapenaanschaf (inclusief onderzoek en ontwikkeling) is een vijfde en vijf procent voor de rest. Tenminste zo is dat binnen de Europese Unie.1 De militaire bestedingen zijn kortom breder dan de uitgaven voor wapens. Dit realiseert men zich vaak niet.
Binnen de Verenigde Staten liggen die cijfers heel anders. Het grote verschil zit hem in de personeelskosten. Die zijn in de Verenigde Staten nog maar een vijfde van het totaal (overigens wordt wel heel veel uitbesteed). Europa geeft ook in absolute zin meer geld uit aan militair personeel dan de VS.2 Inmiddels wordt steeds duidelijker dat Obama die balans in het leger wil herstellen.3 Met overigens een heftig verweer van de industrie. De volgende figuren maken die geheel andere verdeling duidelijk:
Een groot deel (38%) gaat naar onderhoud en herstel (Overhaul & Maintenance) en een derde naar investeringen.4 Dat betekent dat van iedere drie dollars en twee worden besteed aan materiële zaken. In Europa twee van iedere vijf. In absolute cijfers betekent dit dat de VS in 2007 154 miljard euro van het defensiebudget aan wapens uitgaf en de Europese Unie 42 miljard. Samen een kleine 200 miljard euro.
Wapenproductie
Het Zweedse Vredes Onderzoeksinstituut uit Stockholm (SIPRI) stelt op de website dat 100 grootste wapenfabrikanten (zonder China) in 2006 wapens verkochten ter waarde van 315 miljard dollar5, dat is grofweg 250 miljard euro. SIPRI heeft die productie uitgesplitst naar regio (zie tabel).
We hebben hiermee het overgrote deel van de wereldwijde wapenproductie te pakken, alleen China valt hier, zoals al vermeld, buiten. Het overgrote deel van deze wapens is voor gebruik door eigen leger en een gering deel voor wapenhandel, waarmee dan wordt bedoeld leveranties naar andere landen dan het land waar de wapens geproduceerd zijn.
Wapenhandel
Bronnen met cijfers over wapenhandel zijn schaars. Nog niet zolang geleden waren er drie belangrijke bronnen die poogden wereldwijde gegevens te verzamelen en te publiceren:
* Het Stockholm Intenational Peace Research Institute (SIPRI)
* Het Amerikaanse ministerie voor Buitenlandse Zaken heeft Conventional Arms Transfers to Developing Nations onder zijn hoede. Het werd in 2006 voor het laatst gepubliceerd over de periode 1998-2005 en te vinden op de site van de Federation of American Scientists.
* Het World Military Expenditures and Arms Transfers (WMEAT) is in het begin van deze eeuw over gegaan van U.S. Arms Control and Disarmament Agency (ACDA) naar het Ministerie van Buitenlandse Zaken en dat gaf in februari 2003 de laatste versie uit over 1999 – 2000. Een groot gemis.
Wel zijn er steeds meer en gedetailleerder landenrapportages gekomen. Ze zijn hier terug te vinden. De rapportage van de EU geeft veel informatie. Maar van de overkoepelende bronnen is alleen het SIPRI over gebleven en de gegevens hiervan worden door vrijwel iedereen overgenomen. Ik maak gebruik van ‘The financial value of national arms exports, 1998-20066 om de landen die een rol spelen in de internationale wapenhandel weer te geven.
Wie zijn de grote wapenleveranciers in de wereld?
* Gegevens op bais van verstrekte vergunningen, volgens de Nederlandse overheid komen deze vrijwel overeen met daadwerkelijke exporten.
** Overig is niet helemaal volledig, maar het verschil is verwaarloosbaar (het verschil ligt ergens tussen de 6 en 10 miljard dollar).
Uit de tabel blijkt dat::
- De grootste 10 wapenleveranciers nemen 85% van alle leveringen voor hun rekening.
- Van de eerste 10 zijn er acht EU en/of NAVO-lidstaat7, die met zijn achten 2/3 van de wereldwijde wapenhandel voor hun rekening nemen. De VS alleen is goed voor meer dan een derde van alle wapenexporten in deze periode.
- Kleine technologische ontwikkelde landen spelen naast de grote landen een belangrijke rol (Israël, Zweden, Nederland en België).
Het gaat om een gemiddelde van 40 miljard dollar per jaar over de gehele periode. De wereldwijde militaire uitgaven zijn meer dan dertig keer zo groot. Ook de onderzoeksbudgetten van de VS en EU samen, zijn al 2,5 zo groot. Hier en daar een lichte daling of stijging. Van de sterk stijgende defensiebudgetten in de wereld is weinig te merken in de wapenhandel statistieken. Al heeft Rusland baat bij de conflicten in Afghanistan en Irak. Het land levert via Amerikaanse firma's (zie 'Laat de wapens maar komen') goedkope wapens aan de regeringen van die landen.
Deze tien landen hierboven nemen samen ruim de helft van de wapenimporten in deze periode voor hun rekening. Aangezien veel westerse landen voor een groot deel zelf hun wapens produceren zijn het de rijke landen in het zuiden en de landen in het Noorden die zelf (bijna) geen of een beperkte wapenindustrie hebben die het belangrijkste deel van de geëxporteerde wapens af nemen. Ook uit Amerikaanse bronnen wordt duidelijk dat wapenhandel voor een belangrijk deel naar Westerse landen gaat. Nederland scoort bijvoorbeeld opvallend hoog als klant in de VS.8
Kosten en potjes
Het meest recente rapport van de Amerikaanse Rekenkamer (GAO) dat over de aanschaf van de JSF gaat, stamt van maart vorig jaar. Op pagina twee staat een korte mededeling over het waarom van het GAO-onderzoek. Ik haal daar deze zin uit: “Het wordt verwacht dat het ministerie van Defensie 2.443 vliegtuigen zal ontwikkelen, verwerven en onderhouden tegen een kostenpost van 950 miljard dollar.”9 Een onvoorstelbaar bedrag.
Het eerste deel van wapens en ontwikkeling eindigde met de constatering dat de wereld bank in 2004 berekende dat er jaarlijks tussen de 40 à 60 miljard dollar nodig is om de MDG dichter bij te brengen. Dat is meer dan wat jaarlijks met wapenhandel verdient wordt, zo’n 40 miljard per jaar in 2006 dollars.
Vorig jaar berekende diezelfde wereldbank dat er 100 miljoen armen bij zijn gekomen door de voedselcrisis. Er is nu nog meer nodig. De kredietcrisis raakt niet alleen de mensen in Noorden hard. Mensen in het Zuiden worden extra geraakt. Dan is er nog het klimaat probleem dat een enorme invloed heeft op de zwakste schakel in het Zuiden, de tanende landbouw. Een complex aan crises dat noopt tot nieuwe berekeningen. Zelfs als de gehele wapenhandel wordt gestaakt en alle bespaarde gelden worden gebruikt om deze crisis te lijf te gaan dan is dit bedrag nog niet voldoende om de ‘kale MDG extra’s’ te bekostigen. Je hoeft geen Realist te zijn om te zien dat het staken van de wapenex-importen niet haalbaar is. Bovendien ontkent een dergelijke visie de positieve kanten van de inzet van bewapening. Want hoewel de connotatie van de woorden ‘vrede’ en ‘veiligheid’ te vaak een militaire is (er is immers veel meer nodig om veiligheid te bieden, zie bijvoorbeeld de MDG’s) kan het militair apparaat soms wel bijdragen aan die vrede en veiligheid.
Militaie uitgaven, 10% eraf?
De militaire uitgaven in de wereld liggen een stuk hoger dan de omvang van de wapenhandel en wapens. Op dit moment wordt 1.300 miljard aan bewapening uitgegeven. Mij lijkt er niets mis mee als er een campagne komt die stelt dat hier 10% van af moet. Dat is niet veel (en toch voor velen teveel), maar het lijkt mij een uitdaging aan deze eis te werken op een moment van de geschiedenis dat klip en klaar is dat de wereld de Koude Oorlog ontgroeit is en met andere dan militaire dreigingen heeft te kampen.
Daar ligt gelijk de andere uitdaging: kunnen aanklampen bij de andere bewegingen die al actief zijn rond de klimaat, voedsel en kredietcrisis. Juist in het Noorden moet dat gebeuren, want daar wordt het gros van de militaire uitgaven gedaan. Bij ons dus. Betekent dit dat het Zuiden buiten schot moet blijven? Nee, natuurlijk niet. Een regering in het Zuiden die ten kosten van alles de Defensiebegroting overeind houdt of zelfs verhoogt moet ook aan de kaak gesteld worden, liefst samen met activisten vanuit het land zelf.
“Als rijke landen hun wapenexporten en landen in het zuiden hun wapenimporten niet grondig herzien dan is het de vraag of de Millennium Doelen gehaald zullen worden.”
Daar is hij weer de uitspraak van het United Nations Development Programme (UNDP), waar ik deze serie mee begon en die ik vijf jaar lang gebruikte om het amorele van wapenleveranties aan arme landen mee te onderstrepen.
Vijf jaar later moet ik zeggen dat niet alleen wapenexporten moeten worden genoemd. Je pijlen richten op militaire uitgaven - ook hier in het Noorden - kan wel eens een betere en vruchtbaarder strategie blijken te zijn. In ieder geval ook vertrouwenwekkender voor het Zuiden, dan alleen hun wapenaankopen aankaarten.
Martin Broek
Eerdere delen:
Deel 1: Ontwikkelingsdoelstellingen
Deel 2: Prioriteiten
Deel 3: Militaire onderzoeksgelden
Deel 4: Wapenhandel een schijntje
Noten:
1) Defence Data 2007, European Defence Agency.
2) Defence Expenditure Breakdown’ in Volume of Money in European - United States Defence Expenditure in 2007, EDA, Brussels, December 2008
3) William Matthews, ‘ 2010 Budget: Men vs. Machines; Pentagon Manpower Costs Crowding Out Weapons, Defense News, 2 maart 2009. Defense News, 2 maart 2009.
4) Bron: European - United States Defence Expenditure in 2007, EDA, Brussels, December 2008,Zie hier.
5) Trends in Arms Production; en SIPRI 100 Arms sales by the SIPRI Top 100 arms, dat is een vergelijkbare top 100.
6) ‘The financial value of national arms exports, 1998-2006, in constant (2006) US$’.
7) Ter indicatie ook de landen 11 tot 25 (tussen haakjes gemiddelde per jaar van bekende leveringen in periode 1998-2206, in miljoen 2006 dollars): 11) Oekraïne (439), 12) Canada (421), 13) Spain (410), 14) Oostenrijk (342), 15) Noorwegen (296), 16) Zuid-Afrika (285), 17) Brazilië (244), 18) Zuid-Korea (233), 19) Zwitserland (231), 20) Polen (212), 21) Turkije (212), 22) Australië (199) , 23) Tsjechië (103), 25) Denemarken (118), 24) Pakistan (101).
8) Bron: CRS Report for Congress: U.S. Arms Sales: Agreements with and Deliveries to Major Clients, 1999-2006, december 20, 2007, Richard F. Grimmett (Specialist in National Defense Foreign Affairs, Defense, and Trade Division).
9) GAO: JOINT STRIKE FIGHTER; Impact of Recent Decisions on Program Risks, producing companies in 2006 totaled $315 billion. Ook het weekblad Defense News heeft 11 maart, 2008.
